De ambities zijn groot. „Dit moet de vierde bank van Nederland worden”, zegt René Frijters (54). Hij startte tegen het eind van 2012 Knab, een onderneming waar parti­culieren kunnen betalen, sparen en beleggen. In België, waar de banken eveneens hard zijn getroffen door de wereldwijde malaise die in 2008 uitbrak, tekent zich eenzelfde ontwikkeling af. Marc Bontemps (60) nam er met een groepje mensen het initiatief om een „volwaardig alternatief” van de grond te tillen. „Geen excuusbankje”, zoals hij het noemt, „maar een instelling die pijn doet bij de gevestigde spelers.”

Diverse financiële concerns zijn in het recente verleden met staatssteun overeind gehouden, met geld dus van de belastingbetaler. Hun operaties met risicovolle, ingewikkelde producten op de internationale markten, bracht ze in moeilijkheden.

Frijters verwoordt een opvatting die in brede kring leeft: „Banken praten over ”de klant centraal” en ”het klantbelang voorop”, maar in de praktijk ervaar ik dat helemaal niet. Een voorbeeld: als er een flink saldo renteloos op mijn betaalrekening staat, maken ze mij er niet op attent dat ik dat tegoed beter kan overboeken naar een spaarrekening.”

Soortgelijke kritiek uiten de zuiderburen. Bontemps: „De burgers hebben door dat een bankier een andere agenda heeft dan zijzelf. Ze voelen zich een nummer. Ze worden gepusht in de richting van producten die soms niet passen bij hun profiel. Als de bank er maar aan verdient, die moet hoge winsten behalen. De kwartaalresultaten vormen de graadmeter.

Vier grote combinaties domineren in België de markt sinds de stroom van fusies en overnames in de jaren tachtig begon. Ik ben vanaf mijn kindertijd klant van ASLK geweest, maar ondertussen hebben ze me vier keer als vee doorverkocht aan weer een volgende partij.”

Klant voorop

Frijters richtte in 1991 beleggingsbank Alex op. Om de klant te gerieven, verschafte hij hem de technologie om voortaan zelf rechtstreeks te kunnen handelen op de beurzen. Eind 2007 ging Alex op in Binck Bank. „Die transactie onderstreepte het voor mij nog eens: het draait alleen om geld. Hoeveel krijgen we voor het bedrijf? Niets over de toekomst van medewerkers en klanten. En degene die de beste deal maakt, strijkt een mooie bonus op.”

Frijters vertrok. „Ik dacht: Ik ga zelf een bank opzetten die voldoet aan mijn dromen, met een concept gericht op de klantsituatie. Nou, dat vind je terug in Knab.” Die naam zegt iets over wat zijn nieuwe zakelijke creatie wenst te zijn: Knab is het omgekeerde van bank, met de k van klant voorop.

Door aansluiting te zoeken bij een bestaande, kapitaalkrachtige partij viel het allemaal vrij snel te realiseren. Frijters raakte in gesprek met Aegon, dat trouwens in oktober 2008 ook enkele miljarden aan staatssteun nodig had. De verzekeraar was bereid om te investeren in het project, waardoor deze nu de enige aandeelhouder van Knab is. Verder mocht Knab meeliften op de bankvergunning waarover Aegon beschikte voor zijn dochter Aegon Bank. Formeel juridisch vallen de rekening­houders van Knab onder de paraplu van laatstgenoemde onderneming.

Bewustwording

Knab, met zeventig medewerkers en het kantoor in Hoofddorp, voorziet de klant van alerts op maat. Zo wijst de bank bijvoorbeeld op de mogelijkheid om fiscaal voor­delig te sparen als je in een leaseauto rijdt. Je wordt zelfs getipt als je je spaargeld beter bij een andere instelling kunt onderbrengen, omdat die een hogere rente uitkeert. En door het invoeren van allerlei persoonlijke informatie kan iemand online laten berekenen hoe hij er over pakweg vijf jaar voorstaat, wat voor hem het effect is van een denkbare gebeurtenis in de toekomst, zoals eerder stoppen met werken, werkloos raken of het overlijden van de partner.

Frijters, directeur van Knab: „Wij doen er alles aan om financiële bewustwording te bevorderen, om de klant greep te geven op en inzicht in zijn financiële situatie, waarna hij zelf keuzes kan maken. Door de crisis is er sprake van een enorme versobering van allerlei regelingen, vanuit de overheid en vanuit de werkgever. Dat betekent dat iedereen meer eigen verantwoordelijkheid gaat dragen voor zijn financiële positie. Wij willen daarbij helpen door service te bieden.”

De bedoeling is dat Knab vijf jaar na de start met winst draait. In de eerste fase bleef de groei achter bij de prognose: 30.000 klanten binnen een jaar bleek niet haalbaar. Tegen die achtergrond werd de strategie aangepast. Aanvankelijk moest elke klant 15 euro per maand aan kosten betalen. Daarmee was de bank eigenlijk alleen aantrekkelijk voor degenen met vermogen en een hoger inkomen die behoefte hebben aan een stuk financiële planning. Vandaag de dag verstrekt Knab een gratis basispakket en is er ook een variant van 5 euro per maand.

Frijters: „In het begin heb ik inderdaad weleens gezegd: We zijn er niet voor iedereen. Als je aan het einde van de maand niks overhoudt, valt er ook niets te plannen. Nu zijn we er voor een veel grotere doelgroep.”

Basisfuncties

De beoogde nieuwe bank in België, aan­geduid als NewB, opereert vanuit een kantoorpand in Brussel. Bontemps heeft gewerkt bij ontwikkelings- en milieu­organisaties en bij een organisatie die onderzoekt in hoeverre beursbedrijven zich maatschappelijk verantwoord gedragen. Het had allemaal iets te maken met ethiek en duurzaamheid, zoals hij zelf zegt. Als kind al kreeg hij ook wat mee vanuit de financiële wereld. Zijn opa was directeur bij de Nationale Bank, te vergelijken met wat bij ons De Nederlandsche Bank is.

Bontemps treedt nu op als ondervoor­zitter van de raad van bestuur van NewB in oprichting. „Ik behoorde bij een groepje personen die in 2009 enorm boos waren over wat er gebeurde. Wij willen terug naar een bank uit het verleden, gebaseerd op de basisfuncties, een gewone bank voor gewone mensen, gewone bedrijven en gewone organisaties die zijn rol speelt in de financiering van de economie, op een zuivere, heldere manier. Sober, gericht op de lokale economie en met zeer beperkte risico’s. Maar wel in een eigentijds jasje. Back to basics, maar in de tijd van vandaag. We leven nu eenmaal in het internettijdperk en de mogelijkheden die dat meebrengt, moet je aanwenden om je dienstverlening te optimaliseren.

Nummer één van de opmerkingen die wij horen in de vele contacten met de burgers luidt: wij willen weer weten wat er met ons geld gebeurt. Transparantie, dat dienen wij dus vooral waar te maken.”

Ontlading

Nadat een aangetrokken bankier een businessplan had ontwikkeld, volgde op 24 maart 2013 de presentatie van het project aan het publiek. Elke belangstellende kon zich voor 20 euro laten inschrijven als coöp­tant, sympathisant, lid, aandeelhouder of hoe het ook mag heten. Bontemps: „Na 48 uur hadden zich al 10.000 mensen gemeld. Dat was overweldigend.” Verder verzorgde NewB vanaf toen een reeks informatie-avonden door heel het land.

Begin juli vorig jaar vond een eerste vergadering plaats van de kapitaalverschaffers. Bontemps vertelt: „Dat werd een ontlading van enthousiasme. Een volle zaal met 1700 personen, die ons mandaat gaven om door te gaan.” Inmiddels is het aantal leden gestegen tot boven de 45.000. „Ons volgende doel is 50.096. Zo veel stoeltjes zijn er in het grootste voetbalstadion van België, en dat willen we helemaal vol krijgen.” Sinds enkele weken mogen leden maximaal 100 euro bijstorten. Dat heeft geresulteerd in een opbrengst van reeds meer dan 1 miljoen euro.

Ook ruim honderd organisaties uit het maatschappelijk middenveld betuigen hun steun en brengen vermogen in. „Een enorme diversiteit. Zij vertegenwoordigen de gehele samenleving van een complex land van wat België toch is. We zijn het meest complete netwerk dat ik uit onze nationale geschiedenis ken. Dat illustreert dat er grote onvrede bestaat. We zijn meer dan een bank, we zijn een beweging geworden.”

Coöperatie

In Nederland is vorige zomer een identiek initiatief gelanceerd door Jan Brink, eigenaar van een zelfstandig assurantiekantoor in Apeldoorn. Hij streeft, samen met een clubje andere vrijwilligers, naar de oprichting van wat heet De Financiële Coöperatie. Geïnteresseerden leggen, evenals bij NewB, 20 euro in.

Maar hier blijft het succes vooralsnog uit. „Het gaat niet zo hard als gehoopt”, erkent Brink; en dat is nog zwak uitgedrukt. De teller staat op ruim 2500 leden, terwijl hij bij de start mikte op 10.000 in december vorig jaar. Tussen de 10.000 en de 20.000 zijn er volgens hem nodig om over voldoende financiële middelen te beschikken om deskundigen in te huren en de bank­vergunning aan te vragen. Niettemin ver­zekert Brink: „Het initiatief is spring­levend.”

Licentie

Bij NewB zit er meer vaart in. Een team van experts werkt aan het verwerven van de noodzakelijke licentie van de centrale bank. Bontemps: „Dat is een complexe zaak, dat vergt veel overleg met de toezichthouders.” Maar hij heeft al wel een tijdpad voor ogen. De bedoeling is dat het bedrijf ergens in 2015 uit de startblokken komt. „Je kunt tenslotte niet eindeloos om de pot heen blijven draaien.”

Duurzaamheid en de eigen portemonnee

Triodos, ASN, Knab, NewB: het zijn allemaal banken die het anders willen doen dan de grote spelers. Zij hebben veel gemeenschappelijks, maar leggen ook verschillende accenten.

„Ethisch verantwoord en duurzaam. Binnen die marge moeten in ieder geval al onze producten vallen”, zegt Marc Bontemps van NewB. Wat dat betreft lijkt dit beoogde Belgische financiële bedrijf veel op Triodos Bank in Nederland. Die bestaat al ruim dertig jaar en richt zich op financiering van onder andere biologische landbouw, culturele sectoren en microkredietv­erlening. De in Zeist gevestigde ‘groene’ bank heeft volop geprofiteerd van de onvrede over de grote branchegenoten. De afgelopen jaren kwamen er veel klanten bij, tot een totaal, zoals recent gemeld, van 517.000.

Ook ASN Bank, onderdeel van het genationaliseerde SNS Reaal, realiseerde een flinke groei, waarbij in 2013 de grens van 600.000 klanten werd doorbroken. „Een impuls te geven aan een menselijke, rechtvaardige samenleving”, zo verwoordde algemeen directeur Ewoud Goudswaard deze week, bij de publicatie van de cijfers over 2013, de missie van ASN. Mensenrechten, milieu en klimaat zijn belangrijke aandachts­punten bij krediet­verstrekking en beleggingen.

De middelen die Knab verwerft, worden aangewend door Aegon. Je kunt niet expliciet zien waar ze naartoe gaan. „Maar Aegon heeft wel strikte regels. Geen geld naar de wapenindustrie of iets dergelijks”, haast Knabdirecteur Frijters zich te zeggen. Of hij zelf invloed heeft op de uitzettingen?: „Nee, ik ben ook geen bankier, ik ben ondernemer. Maar Aegon voert een zeer sober, verantwoord beleid.”

Hij vervolgt: „Wij hebben geen maatschappelijke pretenties in de zin dat dat onze profilering is. Maar gelden worden fatsoenlijk belegd. Ik zeg weleens gekscherend: Triodos is er voor de goede wereld, de grootbanken zijn er voor zichzelf, en Knab is er voor jou. Triodos trekt meer de idealist aan, wij de man die op de eigen portemonnee let en die geholpen wil worden om slimme dingen te doen met zijn centen.”