Prins Jaime, tweede zoon van prins Irene, is een Bourbon de Parme. En daar ligt de link, want ook Zita droeg die naam. Zij was een dochter van Robert, hertog van Parma. De kleine Zita is zo vernoemd naar de oudtante van haar vader.

Er is nog een aardige parallel tussen de kleine Zita en de overleden oudtante. De laatste was niet alleen keizerin van Oostenrijk, maar ook koningin van Hongarije, en dat is het geboorteland van Zita’s moeder, prinses Viktória.

Boek

Wie was Zita? Daar weet prof. E. H. P. Cordfunke alles van. De Nederlandse historicus sprak haar vele malen voorafgaand aan de publicatie van zijn biografie over haar. Die uitgave verscheen in 1985, maar ter gelegenheid van Zita’s 25e sterfdag en het feit dat de voor haar levensloop zo bepalende Eerste Wereldoorlog honderd jaar geleden uitbrak, heeft hij het boek helemaal herschreven en opnieuw uitgegeven. „Haar levendige belangstelling in personen en gebeurtenissen zal ik niet licht vergeten”, zegt Cordfunke in zijn eind vorig jaar verschenen boek ”Zita”.

Zita wordt 9 mei 1892 geboren in Italië als dochter van Robert I van Parma en diens tweede vrouw Maria Antonia van Bragança. Zij krijgt een opleiding die past bij het aristocratische milieu waarin zij opgroeit. „Haar opvoeding ging ver uit boven de voor meisjes van vorstelijken bloede gebruikelijke.”

In 1911 trouwt zij op 19-jarige leeftijd met aartshertog Karel (1887-1922) I van Oostenrijk, achterneef van de keizer.

In Europa lopen de politieke spanningen ondertussen op. Als in 1914 de beoogde troonopvolger, aartshertog Frans Ferdinand, in Sarajevo wordt vermoord, is Zita’s man opeens de nieuwe troonopvolger.

Twee jaar later –midden in de oorlog– sterft de oude keizer. Karel en Zita worden –allebei nog jong– keizer en keizerin van Oostenrijk en gekroond tot koning en koningin van Hongarije.

Abdicatie

In Oostenrijk is echter steeds minder draagvlak voor de monarchie. Aan het einde van de oorlog klinkt de roep tot de keizer om af te treden. Karel abdiceert.

Zita verzet zich daar heftig tegen, stelt prof. Cordfunke. „Keizerin Zita is zich haar leven lang blijven beschouwen als keizerin van Oostenrijk en koningin van Hongarije. Zij geloofde in de onbreekbare band tussen heerser en onderdanen, in de opdracht „bij de gratie Gods.” Om die reden, vond zij, kan een heerser nooit afstand doen van de troon. Nog bij aankomst in de Verenigde Staten in juli 1940 corrigeerde zij journalisten, die haar aanduiden als ”ex empress”.”

Met de abdicatie begint voor de keizerlijke familie een zwervend bestaan. Eerst woont het gezin in Zwitserland. Al hun bezittingen worden geconfisqueerd en de keizerlijke familie krijgt het verbod ooit nog voet op Oostenrijkse bodem te zetten.

In 1921 verhuizen Karel en Zita naar het eiland Madeira. Een jaar later sterft de 35-jarige Karel daar aan een longontsteking. Zita zal hem heel haar verdere leven betreuren.

Zij vestigt zich in Spanje. De Bourbons hebben goede contacten met de Spaanse koninklijke familie. Na een verblijf in Madrid vestigt zij zich op een kasteeltje in Baskenland.

Weer een paar jaar later, 1929, verhuist zij opnieuw, nu naar België. Kasteel De Ham in Steenokkerzeel, bij Brussel, wordt haar domicilie.

Vlucht

Hitlers plannen en Oostenrijkse aansluiting daarbij doen alle hoop op herstel van de keizerstroon vervliegen. Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog vlucht Zita met haar kinderen via Spanje en Portugal naar de Verenigde Staten.

Pas in 1953 komt Zita terug naar Europa. Na een kort verblijf in Luxemburg vestigt zij zich in het Zwitserse Zizers. De mensen merken dat zij dan haar strakke, hoffelijke keurlijf wat is kwijtgeraakt. Ze is ontspannener.

Als haar oudste zoon Otto in 1961 afstand doet van zijn rechten op de Oostenrijkse troon, berust zij daarin. Samen met Otto zet zij zich in voor de eenwording van Europa. Otto zal daarin als lid van het Europees Parlement een voortrekkersrol spelen.

Zita blijft verbonden met Oostenrijk. Ze probeert de Oostenrijkse radio te beluisteren. Tegen een journalist zegt ze eens dat er geen dag voorbijgaat waarin zij niet in gedachten in Wenen of Boedapest is.

Terug

In 1982 wordt Zita negentig. Kort na haar verjaardag hoort zij dat de Oostenrijkse regering geen belemmeringen meer ziet om haar terug te laten keren naar haar vaderland. Mei 1982 is de oud-keizerin voor het eerst sinds het einde van de Eerste Wereldoorlog weer terug in Oostenrijk. Het bezoek wordt een succes. Duizenden mensen wachten haar in Wenen op.

Over haar betekenis voor het land zegt zij dan: „Ik geloof slechts dat wij het recht hebben om in ons vaderland te zijn en dit vaderland naar beste krachten te helpen. Dat is alles wat ik geloof. Hetzij zó, of zó, maar in elk geval dat wij ter beschikking staan van het vaderland en de mensen in het vaderland, als zij ons op de een of andere wijze nodig hebben.”

Op 14 maart 1989 sterft Zita. Zij is dan 96 jaar. Met groot vertoon wordt zij bijgezet in de Kapuzinergruft, de grafkelder van de Habsburgers –naam van de keizerlijke familie– in Wenen. Oostenrijk bewijst haar eer, evenals veel Europese vorstenhuizen, zoals die van Spanje, België en Luxemburg.

Rooms-katholiek

Zita is tijdens haar leven verguisd en bejubeld, schrijft Cordfunke in zijn boek. „Zij is beurtelings beschreven als een heilige, als het „echt hoofd van de familie” en als staatsgevaarlijk. Geen van deze toespelingen is op haar van toepassing.”

Cordfunke typeert haar als „moedig, wilskrachtig.” Maar in het bijzonder als gelovig rooms-katholiek. Zij had een diep geloofsvertrouwen „dat haar in de moeilijkste ogenblikken van haar leven steun en kracht heeft gegeven. Streng voor zichzelf, handelde zij steeds naar haar levensfilosofie: „De mens doet zijn plicht, de rest kan hij aan Onze Lieve Heer overlaten””, schrijft Cordfunke in zijn fotorijke boek.

Zita was behoudend rooms-katholiek. Zo was zij opgevoed, zo leefde zij. Drie van haar zusters waren benedictinessen. „Haar moeder en grootmoeder van moederszijde, beiden streng en zeer religieus, drukten een duidelijk stempel op haar persoonlijkheid.”

In 2004 is haar man, keizer Karel, zalig verklaard. Direct daarna is het proces opgestart om dat ook voor Zita te regelen.

Mede n.a.v. ”Zita. Keizerin van Oostenrijk, koningin van Hongarije”, E. H. P. Cordfunke; uitg. Walburg Pers, Zutphen, 2013; ISBN 978 90 5730 950 2; 287 blz.; € 39,50.


Lees in Digibron

Zita met veel pracht en praal begraven (Reformatorisch Dagblad, 03-04-1989)

Ex-keizerin Zita overleden (Reformatorisch Dagblad, 15-03-1989)