De boer hang altijd aan de laatste mem (speen), luidt een gevleugeld gezegde onder agrariërs. Zoals het kleinste biggetje moet vechten om een slokje moedermelk, zo voelt de boer zich soms overgeleverd aan de markt. Handelaren en supermarkten lijken uitbetaalprijzen eenzijdig te kunnen vaststellen en de producent heeft het nakijken.

Het gebrek aan transparantie in de keten roept regelmatig ergernis op. Krijgt de boer haast niets voor zijn uien, dan blijft de consument in de winkel toch evenveel voor een netje betalen. En zo gebeurde het de afgelopen jaren wel dat boze landbouwers een vracht aardappelen dumpten voor het hoofdkantoor van een grootwinkelbedrijf of gratis melk uitdeelden op een plein in de stad.

De Voedselprijzenmonitor die afgelopen zaterdag werd gelanceerd, moet in de leemte voorzien. Het is een soort barometer, die voor tarwe, aardappelen, zuivel, eieren, pluimveevlees, varkensvlees en rundvlees laat zien hoe drie prijzen in een bepaalde periode zijn verlopen: de prijs die de boer of tuinder ontvangt, de prijs die verwerkers voor het bewerkte product (bijvoorbeeld brood) berekenen aan de detailhandel (producentenprijs genoemd) en de prijs die de consument uiteindelijk in de winkel betaalt. Alle prijzen zijn indexen met het peil van 2010 als referentie (index 100).

De monitor wordt samengesteld door sociaal-economisch onderzoeksinstituut LEI en maandelijks bijgewerkt. Projectleider is Huib Silvis.

Denkt u dat de monitor voldoende tegemoetkomt aan de verlangens van de agrariërs?

„Ik zie het als een stap in de goede richting, niet als het antwoord op alle vragen. Onze monitor is een vrij simpel instrument om enig inzicht in de prijsontwikkeling in de keten te krijgen. We baseren ons op bestaande gegevens van het LEI en het Centraal Bureau voor de Statistiek. De Voedselprijzenmonitor zal regelmatig bekeken worden. Bepaalde tendensen kunnen aanleiding zijn voor aanvullend onderzoek.”

Wat heeft de consument hier aan?

„Ook die krijgt meer zicht op het verloop van de prijsvorming van producten zoals brood, zuivel en vlees. Ik kan me voorstellen dat consumentenorganisaties daar meer van willen weten.”

De monitor geeft alleen relatieve cijfers in de vorm van indexen. Waarom publiceert u geen prijzen in euro’s?

„Dat is heel lastig. Producten ondergaan vaak bewerkingen, waardoor ze veranderen. Je kunt dan niet zomaar absolute cijfers tegen elkaar gaan afzetten. Maar je kunt wel nagaan of de consumentenprijs de beweging van de boerenprijs volgt.”

Maar dat zegt niets over de verdeling van de marges in de keten.

„Nee, die kun je aan deze monitor niet aflezen. Daarvoor zouden we dieper moeten graven. Dat kan wel, maar daar moet dan voor betaald worden door degene die erom vraagt.”

Wat valt op in de eerste peiling?

„Je ziet dat de consumentenprijzen het meest stabiel zijn, terwijl de boerenprijzen van diverse producten behoorlijk schommelen. Dat laatste is mede een gevolg van het veranderde Europees landbouwbeleid. Boerenprijzen van bijvoorbeeld melk en granen zijn tegenwoordig veel meer afhankelijk van ontwikkelingen op de wereldmarkt. Bij aardappelen was dat altijd al zo. Je ziet dan dat een klein overschot meteen leidt tot lage boerenprijzen, terwijl een klein tekort de prijzen omhoog doet schieten. Dat zie je nu ook in de zuivel gebeuren.”

De consumentenprijs is toch niet alleen afhankelijk van de boerenprijs?

„Zeker niet, ook andere factoren spelen bij de totstandkoming daarvan een rol. Ik denk aan de concurrentie tussen detaillisten en de prijspolitiek van supermarkten. Toch blijven de inkoopkosten heel belangrijk.”