”Laatste nacht”
Auteur: Els Florijn
Uitgeverij: Kok, Kampen, 2003
ISBN 90 435 0798 9
Pagina’s: 148
Prijs: € 14,65. Opnieuw een debuut bij uitgeverij Kok, deze keer van Els Florijn. Zij is de winnares van de verhalenwedstrijd die vorig jaar georganiseerd werd door RD en Kok. Dit debuut is in ieder geval een prachtig vervolg hierop.

Het motto van de roman luidt: „Wij verlangen de waarheid, en vinden in onszelf slechts onzekerheid.” Een gedachte van Pascal die als vlag de lading goed dekt. Hoofdpersoon Steven besluit een brief te schrijven aan zijn zoon met als doel dichter bij hem te komen. De brieffragmenten worden gevolgd door flashbacks uit Stevens leven.

Hij begint met zijn ontmoeting in een boekwinkel met Martha. Zijn bezoek aan haar is de eerste bijzondere ervaring; zij woont als 18-jarige op zichzelf in een groot huis en meteen laat ze Steven weten dat hij niet in haar rijkdom zal delen. Contact met haar ouders heeft ze niet en de eerste kennismaking met zijn ouders verloopt zeer stroef. Alarmbellen worden gedempt door Stevens verliefdheid en al snel trouwt hij met haar. Ze krijgen twee kinderen, Alex en Sari, maar hun relatie blijft er een op afstand. Als de kinderen nog heel klein zijn, krijgt Martha te horen dat ze kanker heeft en dat haar leven ten einde loopt. Voordat ze sterft laat ze haar man beloven nooit met een ander te trouwen.

Vooral Alex, een overgevoelige, intelligente jongen, lijdt onder de situatie. Vader en zoon gaan allebei hun eigen weg, terwijl diepgaand contact met de ander nauwelijks totstandkomt. In hun nieuwe woonplaats komen ze in aanraking met een gelovig meisje, Judith. Vooral Alex is gelukkig met haar; zij geeft hem een veilig gevoel en maakt hem bekend met het geloof. Als de relatie met Judith te dichtbij komt, verhuist Steven en ontwricht hij het leven van zijn kinderen opnieuw.

Als Steven de relatie met Alex wil verbeteren tijdens een wandelvakantie in Engeland, komt in plaats van de verbroedering de verbittering hard naar boven. De vakantie wordt voortijdig afgebroken. De brief van Steven is nu het laatste middel. Maar als hij in de bus gedaan is, beseft Steven dat hij het adres op de envelop vergeten is.

Slachtoffer

”Laatste nacht” is een goed geschreven, maar geen vrolijk boek. Soms heb je de neiging om Steven eens flink door elkaar te rammelen en te zeggen: „Doe toch niet zo simpel, man, vecht je eruit en práát gewoon.” Maar de lezer volgt alles via de bril van Steven en is niet in staat buiten hem om in het verhaal rond te kijken. Hij is het slachtoffer en maakt zelf weer nieuwe slachtoffers. De enige positieve persoon in het verhaal is Judith. Zij is een gelovige vrouw die een goede invloed heeft op Alex. Hij is dan ook degene die na jaren weer contact met haar zoekt. Toch komt de persoon Alex niet zo duidelijk uit de verf; we blijven hem volgen vanuit zijn vader. Daardoor voelt de lezer zich toch meegenomen in de negatieve spiraal.

”Laatste nacht” heeft een mooie structuur: de brief en het vertelde verhaal lopen goed in elkaar over. Ik heb ook genoten van Florijns woordkeus. Bepaalde zinnen blijven haken, zoals „Wie niet gekend wordt, wordt ook niet vergeten. Ken je mij?” (slotzin van de brief). Wat mij betreft had er wel meer humor en vaart in mogen zitten. Zoals in die ene passage waar Martha’s temperament naar boven komt en ze Steven uitdaagt met haar in de rolstoel rennend op de glazen deuren af te rijden om te zien of ze opengaan of niet. Dan zindert het even, vooral omdat ze voor zich uit fluistert: „Als ze opengaan, word ik beter. Laat ze opengaan, laat ze opengaan…” Meer van dergelijke situaties hadden het boek lichter gemaakt, terwijl het thema toch wel duidelijk was geworden.

Geloofsbeleving

”Laatste nacht” is een veelbelovend debuut. Ik bewonder Els Florijn om haar prestatie. Wel merkte ik enkele dingen op: Als Judiths ogen op blz. 37 grijs zijn, kunnen ze op blz. 45 niet ineens blauw zijn. En op blz. 45 merkt Steven op: „Ik vond het niet altijd leuk dat je zoveel met Judith omging. Nu ik dit schrijf, vraag ik me af wat er van haar geworden is. (…) Misschien herinner je je alleen nog de geborgenheid die ze je gaf”, terwijl Alex nog contact met Judith heeft en Steven dit weet omdat hij onverwachts op beiden stuit als hij in het ziekenhuis bij Alex op bezoek komt.

Dat zijn maar kleinigheidjes; het meest vraag ik me af wat ik van de geloofsbeleving vind in ”Laatste nacht”. In ”Brandglas” van Sjaak Verboom kregen we een soort reviaans eind: „En dan zegt zij, terwijl het laatste licht dooft: „Je hebt gelijk, Johan, het is koud geworden.” Ze legt haar hoofd op zijn schouder - het duister omhult hen.” In ”Laatste nacht”: „Hij steekt zijn hand uit, de envelop trilt met zijn hand mee en valt dan met een plof naar beneden. Daar ligt mijn leven, denkt hij rustig. De wind lijkt kouder als hij terugloopt naar huis. Pas op het moment dat hij de huisdeur achter zich sluit, beseft hij dat hij vergeten is het adres op de envelop te schrijven.” In beide romans speelt het geloof een rol, maar de hoofdfiguren leven hun leven zonder. Terwijl bijfiguren gelovig hun weg gaan, maar geen overheersende rol in de romans spelen. Ik vraag me af of we niet te veel het onderscheid ”lectuur - positieve geloofsbeleving” en ”literatuur (of het streven ernaar) - leven zonder geloof” gaan maken. En daarom zou ik de predestinatie ook niet meer als struikelblok genoemd hebben. Dat thema is al te lang uitgekauwd. De zin: „Het is niets dan desillusie: al krab je het behang van de muur, het helpt je niets”, zou ik niet meer verwoord hebben. Meestal maakt gewoonte iets kunstmatig. De ware schrijver blijft zoeken naar het echte. Het begin is er.