„Kan dokter Mamphela Ramphele Zuid-Afrika genezen?” was de vraag in het Nederlandse tijdschrift Zuid-Afrika in april 2013. Het was een reële vraag, met de suggestie van een positief antwoord. De als arts gepromoveerde Ramphele had in 2013 Agang, een forum voor politieke discussie, opgericht. Uit Agang kwam een politieke partij voort die de corruptie in Zuid-Afrika, het beroerde onderwijs en de onveiligheid op straat te lijf wilde gaan.

Mamphela Ramphele leek de redder waarop Zuid-Afrika had gewacht. Zij bezat door haar publieke optreden de status van moeder der Zuid-Afrikanen en was door haar inzet als arts en politica bijna de evenknie van Nelson Mandela.

Ook internationaal had Ram­phele groot aanzien verworven. Ze was directeur geweest van de Wereldbank en had daarnaast binnen de Zuid-Afrikaanse economische wereld, bijvoorbeeld als bestuursvoorzitter van Gold Mines, een stevige status als organisator en vernieuwer verworven. Dat ze de geliefde van antiapartheidsactivist Steve Biko was geweest, was voor haar loopbaan een steuntje in de rug.

Het leek daarom een meesterzet toen Ramphele samen met Helen Zille van de belangrijkste oppositiepartij Democratische Alliantie (DA) vorige week publiekelijk aankondigde dat zij de officiële kandidaat van de DA voor het presidentschap bij de eerstvolgende algemene verkiezingen in april of mei dit jaar zou zijn. De foto waarop Zille en Ramphele elkaar op z’n Zuid-Afrikaans een zoen op de mond geven, was de bezegeling van deze politieke alliantie.

De DA deed hiermee een handreiking naar de zwarte Zuid-Afrikanen die tot nu toe in grote meerderheid op het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) stemden; de DA van Helen Zille werd altijd geclassificeerd als een blanke partij. Er leek eindelijk een einde te komen aan twintig jaar hegemonie van het ANC na de eerste vrije algemene verkiezingen in Zuid-Afrika.

Na twee dagen was het feest van eenheid en verzoening echter alweer voorbij. Bij de officiële aankondiging door Ramphele van haar kandidatuur voor het presidentschap kwam zij bepaald niet sterk over en hield menigeen in Zuid-Afrika zijn hart vast. Zij sprak in clichés en moest de erfenis van Nelson Mandela naar voren schuiven om zichzelf te profileren. Maar de gedachte dat hier een hobbel in de geschiedenis werd genomen, overheerste.

Totdat duidelijk werd dat Mam­phela Ramphele geenszins van plan was om haar voorzitterschap van Agang op te geven, terwijl zij dat aan de DA wel degelijk had toegezegd. Helen Zille reageerde meteen door haar kortstondige bondgenoot van onbetrouwbaarheid te beschuldigen.

Door deze domme actie is de relatie tussen Ramphele en Zille voorgoed verstoord en heeft Zille haar eigen reputatie en het aanzien van de DA grote schade toegebracht. Ook Ramphele is niet ongeschonden uit deze strijd gekomen. Of de lelijke toon van vele ingezonden brieven over haar in de Zuid-Afrikaanse dagbladen terecht zijn, valt zeer te betwijfelen. Ze laten wel zien hoe snel het publieke beeld van een politicus kan kantelen. Deze affaire zal hoe dan ook effect hebben op het stemgedrag van de Zuid-Afrikaanse burger bij de komende verkiezingen.

Het ANC is de lachende derde bij de „grap van de eeuw”, zoals een brievenschrijver in de krant City Press het verwoordde. Het is Helen Zille ernstig kwalijk te nemen dat zij de risico’s van deze schijnalliantie niet juist heeft ingeschat. Het ligt voor de hand dat anderen binnen haar partij het estafettestokje van haar overnemen.

De auteur is als onderzoeker verbonden aan de Noordwes-Universiteit in Potchefstroom, Zuid-Afrika.