President George W. Bush benoemde hem per 1 februari 2006 tot de hoogste baas op monetair gebied in de Verenigde Staten. Barack Obama vroeg hem later nog een keer bij te tekenen. Nu stopt hij ermee, na twee termijnen van vier jaar. Gisteren leidde hij voor de laatste maal de periodieke vergadering van het beleidsbepalende comité. Hij draagt de fakkel over aan Janet Yellen (67). Zij is vanaf zaterdag de eerste vrouw in de historie aan het hoofd van de Fed.

Toen Bernanke aantrad, kon hij niet vermoeden dat hij de instelling zou leiden in een van de spannendste perioden in de economische geschiedenis. Niet lang erna raakten hypotheekverstrekkers in de VS in problemen, doordat de huizenprijzen inzakten en klanten niet meer aan hun verplichtingen konden voldoen.

De rampspoed sloeg pas echt toe na het faillissement van zakenbank Lehman Brothers in september 2008. Het bracht het mondiale financiële systeem aan de rand van de afgrond. Dat betekende alle hens aan dek om een catastrofe te voorkomen. Ben Bernanke mocht voorop gaan.

Helikopter Ben

Gebrek aan daadkracht valt hem in ieder geval niet te verwijten. Hij schroefde, om de banken meer lucht te geven en hun onderlinge kredietstromen op gang te houden, de rente op kort geld snel terug naar zo goed als 0 procent. Hij gaf er de garantie bij dat dit niet eerder vertoonde lage niveau lange tijd zou worden gehandhaafd. De vergoedingen op langlopende leningen zette hij eveneens voortdurend onder neerwaartse druk.

Hij greep naar onconventionele maatregelen om de bedrijvigheid te stimuleren en het gevaar van een inzinking met de diepte van die van de depressie in de jaren dertig van de vorige eeuw, af te wenden. Via diverse steunoperaties pompte hij in totaal zo’n 4000 miljard dollar, omgerekend bijna 3000 miljard euro, in de economie.

De Fedvoorzitter schreef daarmee het grootste monetaire experiment ooit op zijn naam. Het leverde hem de bijnaam Helikopter Ben op, omdat hij als het ware vanuit de lucht geld uitstrooide. Bernanke heeft zijn rol bij de aanpak van de crisis weleens vergeleken met het besturen van een auto die vanaf een hoge brug in het water dreigt te storten.

Kwantitatieve versoepeling of verruiming heet het in jargon. In het Engels: ”quantitative easing”, afgekort als QE. Het begon in 2009 met het overnemen van 500 miljard dollar aan leningen van de hypotheekbanken Freddie Mac en Fannie Mae. In het recent afgesloten jaar was de centrale bank in dit kader actief door elke maand voor een bedrag van 85 miljard dollar aan staatsleningen op te kopen. Dat hield in dat banken, door die stukken over te dragen, de beschikking kregen over eenzelfde bedrag aan liquiditeiten, die zij vervolgens in de reële economie konden brengen om daarmee investeringen en andere bestedingen aan te zwengelen.

Tapering

De scheidende topman van de Fed kondigde in december zelf nog de start aan van de beperking, de ”tapering”, van het lopende opkoopprogramma. De eerste stap in dat verband betrof een afslanking van het bedrag, in januari, tot 75 miljard dollar.

Aan het medicijn om de zieke economie er bovenop te helpen, kleven risico’s. Veel financiële middelen hebben de reële economie, de productie van en de handel in goederen en diensten, niet bereikt en kregen een andere bestemming. Dat heeft geleid tot een krachtige rally op Wall Street. De koersen van de aandelen lieten in 2013 zelfs recordstanden aantekenen.

Die opmars doet bij sommigen de vrees rijzen voor een zeepbel, die vroeg of laat uiteenspat en nieuwe onrust veroorzaakt. Ook in de sfeer van de huizenmarkt klinken er waarschuwingen voor een dergelijke ontwikkeling.

Opkomende economieën

Verder stroomde er in de voorbije jaren op grote schaal vermogen naar opkomende economieën elders in de wereld. Beleggers gingen daar, omdat de rente in de VS weinig aantrekkelijk was, op zoek naar hogere rendementen. Bij het afbouwen van het stimuleringsbeleid is er de kans op een omgekeerde beweging. In landen zoals Argentinië, Brazilië, India, Turkije en Zuid-Afrika staan momenteel dan ook als gevolg van kapitaalvlucht de koersen van aandelen en munten onder druk en slinken de valutareserves.

Anno 2014 toont de Amerikaanse economie herstel. De groei trekt aan en de werkloosheid daalt. De kunst is nu om de jarenlange politiek van geld in overvloed geleidelijk terug te draaien zonder dat daarbij ongelukken gebeuren. Die opdracht rust op de schouders van Janet Yellen. Pas daarna valt te zeggen of het experiment van Bernanke echt is geslaagd.