Het voorbeeld doet denken aan de commotie rond goedkope kleding uit Bangladesh of schoenen uit Latijns-Amerika. Ook dichtbij zijn er voorbeelden van verborgen kosten. Volgende week worden de jaarcijfers gepubliceerd van grote bedrijven zoals Google en Facebook. Het loont om eens na te denken waar dit geld vandaan komt. Naar verwachting gaat het opnieuw om een omzet van enkele miljarden dollars.

De gewone gebruiker van Google en Facebook, maar ook van WhatsApp, Twitter en YouTube, betaalt voor het gebruik geen of slechts een paar stuivers. Maken deze gebruikers dan ergens verborgen kosten waarmee ze die miljarden opbrengen? Inderdaad. Het businessmodel van deze internetdiensten is gebaseerd op het bekende spreekwoord: tijd is geld. De tijd die bezoekers besteden aan het gebruik van een zoekmachine, profielsite of aan het bekijken van video’s laat zich rechtstreeks vertalen in advertentie-inkomsten. Daarom verzinnen deze internetbedrijven telkens nieuwe trucs om de aandacht van hun bezoekers vast te houden.

”Aandacht”, zo heet het boek van Daniel Goleman dat ik enkele weken geleden beschreef. Het is best denkbaar dat iemand de tijd die hij opoffert aan Google, Facebook of WhatsApp goed afweegt en verstandig besteedt. Maar ook dan is er een verborgen kostenpost waar Goleman de vinger bij legt. „Een rijkdom aan informatie schept een tekort aan aandacht”, citeert hij Nobelprijswinnaar Herbert Simon. Goleman klaagt erover dat mensen niet meer dan twee bladzijden per keer kunnen lezen, video’s niet langer dan anderhalve minuut mogen duren en dat het bombardement aan inkomende gegevens leidt tot slordigheid en vluchtigheid. „Er is geen tijd meer om de werkelijke betekenis van een groot deel van de berichten tot ons te laten doordringen.”

Hoe groot deze kostenpost is, laat zich slecht becijferen. Goleman adviseert onder andere internetpauzes en een aantal meditatietechnieken om uit deze ban te raken en ons vermogen tot concentratie terug te krijgen. Ontkoppel je regelmatig van al die digitale contacten, voorkom dat de gedachten alle kanten op dwalen en leer je aandacht richten op iets anders wat positief en ontspannend is.

Een opmerkzame lezeres attendeerde me erop dat dit soort meditaties vaak wortelt in oosterse godsdiensten. Hoewel Goleman ook het klooster noemt als een plaats voor retraite, is deze waarschuwing volkomen terecht. De verborgen kosten kunnen een stuk hoger uitvallen voor wie belandt in het troebele vaarwater van zen, new age, yoga en tantra. Gelukkig zijn er goede alternatieven waar geen geurkaarsen of klankschalen aan te pas komen. De Amerikaanse predikant dr. J. Beeke heeft in het boek ”Reformatorische spiritualiteit” een lans gebroken voor „de puriteinse kunst van het mediteren.” Hij noemt het tragisch dat deze geestelijke oefening zo snel verbonden wordt met new age en citeert een reeks puriteinen –Sibbes, Calamy, Manton, Baxter, Fenner, Hooker– die waardevolle adviezen gaven voor deze dagelijkse plicht.

Thomas Watson noemt meditatie „een heilige oefening van het verstand, waardoor wij de waarheden Gods in onze gedachten brengen, ernstig overdenken en op onszelf toepassen. (…) Studeren is het ontdekken van een waarheid, mediteren is het geestelijk gebruikmaken van een waarheid. Het eerste is zoeken naar een goudader, het tweede is het uitgraven van het goud.”

Internetpauzes vullen met stille tijd verlaagt niet alleen verborgen kosten, maar levert juist wat op. Deze tijd is goud.

De auteur is adjunct-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad en lector nieuwe media van Driestar Hogeschool. Reageren? welbeschouwd@refdag.nl