Het vanmorgen verschenen jaarlijkse onderzoek neemt voor het eerst belangenorganisaties zelf onder de loep. „Deze instellingen behartigen maatschappelijke belangen, maar zijn zelf weinig transparant over hun eigen maatschappelijk verantwoorde bedrijfsvoering”, zegt Erik van Venetië, die het onderzoek leidde.

De betrokken organisaties reageerden tamelijk verbaasd. De Consumentenbond zegt de kritiek ter harte te zullen nemen, maar tekent aan dat de rol van een belangenorganisatie in de discussie rond maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) wel heel anders is dan die van een onderneming.

Ook vindt de bond dat het onderzoek van Berenschot beperkter is dan de onderzoeken die de consumentenorganisatie zelf uitvoert. Het bureau kijkt alleen naar verslagen, terwijl de bond daarnaast vragenlijsten hanteert die verdergaan.

Uit het onderzoek blijkt verder dat bedrijven steeds meer ruchtbaarheid geven aan overleg achter de schermen met actiegroepen en belangenorganisaties zoals Amnesty International en Greenpeace. Daarnaast groeit de belangstelling voor gedragscodes en de controle op naleving ervan.

De dialoog met een uiteenlopende groep belanghebbenden, zogenoemde stakeholders, is een onderdeel van mvo dat sterk aan belang wint. Die krijgt dan ook ruimschoots aandacht in de jaarverslagen van de grootste Nederlandse ondernemingen. Zestien bedrijven melden verschillende dialogen. „In sommige gevallen met namen, onderwerpen en voorbeelden van invloed van de stakeholder”, aldus Van Venetië. In de verslagen komen stakeholders soms ook aan het woord.

Negentien beursgenoteerde en zes niet-beursgenoteerde ondernemingen melden het bestaan van een gedragscode. Dit zijn interne regels voor integer zakendoen. Dertien AEX-genoteerden en één niet-beursgenoteerde organisatie publiceren deze code. Ten slotte geven tien AEX-bedrijven inzicht in de controle op naleving van deze codes.

Berenschot onderzocht de gewone jaarverslagen en de milieu- en sociaal jaarverslagen over 2002 van de 25 grootste beursgenoteerde en de 25 grootste niet-beursgenoteerde bedrijven. „De top bleef nagenoeg gelijk ten opzichte van vorig jaar. Maar een aantal bedrijven laat gedurende de laatste jaren een enorme groei in transparantie zien. Denk bijvoorbeeld aan Achmea en Reed Elsevier, die elk jaar een klasse opschuiven”, aldus Van Venetië.

De voorhoede bestaat uit ABN Amro, DSM, Gasunie, Heineken, ING Groep, Nuon, Philips, Rabobank, Shell en Unilever. „Er is er wel een behoorlijke verschuiving te zien van de onderste regionen richting middenmoot”, zegt Van Venetië. Ahold daarentegen viel op negatieve wijze op. De onderneming had haar handen zo vol aan de crisis eerder dit jaar dat mvo-onderwerpen uit de verslagen verdwenen. De onderneming zakte daardoor naar de laagste klasse.

Vooral de meest transparante bedrijven melden te werken aan de interne verankering van hun maatschappelijke activiteiten door gedragscodes, cursussen en functionerings- en beoordelingssystemen voor managers en medewerkers. Voor deze categorie bedrijven wordt mvo steeds minder een „hobby van de top.” Geen enkel bedrijf meldt echter hoe de codes worden nageleefd.

De hekkensluiters in het onderzoek zijn Cehave, CZ, EBN, Van der Moolen, Superunie, VGZ, Gucci Group, Laurus, SHV en Wolters Kluwer. De vier laatste hekkensluiters zaten vorig jaar ook in die categorie.