Met een zachte bons raken de wielen van het vliegtuig de landingsbaan in Barrow. Het luchthavenpersoneel heeft het asfalt ternauwernood sneeuwvrij gemaakt. Noord-Alaska is een groot deel van het jaar wit. Tot en met de Noordelijke IJszee, die tegen het begin van de winter al permanent bevroren is.

De afstand van het vliegveldje tot het dorp is best aan te lopen. Maar een oplettende bezoeker laat dat wel uit zijn hoofd. ”No walking, beware of polar bears”, waarschuwen talloze bordjes. De kans dat je onderweg een ijsbeer tegenkomt is levensgroot aanwezig.

Een taxi, een lift of desnoods een sneeuw­scooter. Alles is beter dan te voet op pad gaan in Barrow. IJsberen vallen niet alleen aan omdat ze honger hebben. En een confrontatie gaan ze doorgaans niet uit eigen beweging uit de weg.

Dat is niet altijd zo geweest, vertelt Fran, de excentrieke eigenares van het Mexicaanse restaurant Pepe’s North of the Border. Terwijl ik iets aardigs in het gastenboek schrijf, vult ze een certificaat in dat voor eens en altijd bevestigt dat ik de poolcirkel ben overgestoken en voortaan levenslang lid ben van de Arctic Circle Club in Point Barrow, Alaska.

„Vroeger was de oceaan al zeker zes weken eerder bevroren”, zegt Fran. „Dan konden de ijsberen op het pakijs op jacht vóór de jongen worden geboren. Dat gebeurt doorgaans in januari. Voor die tijd houden de zwangere moeders een winterrust en moet er voldoende voedsel zijn.”

Geen risico

Door de opwarming van de aarde en het smelten van de ijskap op de noordpool blijft het pakijs elk jaar langer uit dan normaal. En dus zoeken de ijsberen hun heil in de dorpen op het vasteland, op zoek naar voedsel. Fran: „Laatst kroop er zo’n beest uit de vuilniswagen. Veel inwoners van Barrow zijn gewapend, want je kunt hier echt geen risico nemen.”

De gestage opwarming in Noord-Alaska heeft niet alleen gevolgen voor de ijsberen. De lokale Inupiatbevolking kan door de hogere temperaturen pas veel later in het jaar op zeehonden en andere pooldieren jagen. Ook de walvissen, een traditionele bron van inkomsten, trekken zich steeds verder terug.

Met alle gevolgen van dien. Veel Inupiat worden werkeloos, komen in de criminaliteit terecht of raken aan de drank. Om die reden is Barrow sinds jaar en dag ‘drooggelegd’. De verkoop van alcohol is verboden, hoewel inwoners via een omweg wel weer aan een vergunning kunnen komen. Seizoensarbeiders slepen vaak kratten vol flessen mee op vluchten naar Barrow.

Leon Boyea, politiecommissaris voor het North Slope District van Alaska, heeft de misdaad de afgelopen jaren fors zien toenemen. Maar in Barrow valt het mee, aldus Boyea. „In Barrow ligt het aantal delicten 18 procent lager dan het gemiddelde in de staat Alaska. Het aantal geweldsmisdrijven is zelfs bijna een derde minder.

Landelijk gezien komt Alaska er overigens niet zo best van af. In de noordelijke staat worden 55 procent meer geweldsdelicten gepleegd dan in de rest van de Verenigde Staten.”

Snijdende poolwind

Ten noordoosten van Barrow ligt Point Barrow, het noordelijkste puntje van de Verenigde Staten. Dit is het domein van Atmospheric Radiation Measurement (ARM), een afdeling van het ministerie van Energie dat atmosferische straling in kaart brengt.

Een handjevol units, een batterij antennes en meetapparatuur. Te midden van een eindeloze sneeuwvlakte. In deze tijd van het jaar komt de zon niet op en is het de hele dag schemerdonker. Van de opwarming van de aarde valt hier niet veel te merken. Het is min 25 en er staat een snijdende poolwind.

Maar de cijfers zijn hard, vertelt manager Walter Borow, gehuld in dikke poolkleding. „Sinds wij ons project in 1997 startten, is de temperatuur gestaag omhooggegaan. IJs en sneeuw zijn hier de meest voorkomende vorm van gecondenseerd water. IJs en sneeuw absorberen en breken zonlicht en straling heel anders dan vloeibaar water.”

„De belangrijkste ‘pompen’ voor de grote golfstromen op aarde bevinden zich in de poolgebieden”, vervolgt de Amerikaanse wetenschapper. „Als zich hier veranderingen in de hoeveelheid sneeuw en ijs voordoen, heeft dat direct gevolgen voor de oceaanstromen. En dat heeft weer effect op weer en klimaat.”

Door het ijs

Ook de olie-industrie ondervindt hinder van het veranderende klimaat. Op een uurtje vliegen van Barrow ligt Prudhoe Bay, eveneens aan de Noordelijke IJszee. Een typische poolnederzetting, met unitachtige bouwsels. Officieel wonen hier ruim 2000 mensen permanent. Maar seizoensarbeiders in de olie-industrie kunnen dat aantal in sommige maanden gemakkelijk verdubbelen.

Zoals Eric Hearden. Hij is chauffeur op een megatankwagen. Veel van de olie die in het gebied wordt gewonnen vloeit via het Trans Alaska Pipeline System naar de plaats van bestemming. Maar nog altijd rijden er in de winter 250 tankauto’s vanuit Prudhoe Bay naar de ijsvrije haven van Valdez of naar het zuidelijker gelegen Fairbanks.

Altijd rijden de vrachtwagens in konvooi, zodat de chauffeurs elkaar te hulp kunnen schieten als er iets misgaat. In de barre poolomstandigheden houd je het in je eentje niet lang vol.

Vroeger hielp je elkaar met een lekke band of een kapotte accu, vertelt Hearden op het vliegveldje van Prudhoe Bay. Tegenwoordig lopen de truckers tegen heel andere problemen aan. „Onze route loopt over diverse bevroren meren”, legt Hearden uit. „Door de opwarming van de aarde wordt het ijs steeds dunner. Regelmatig zakken er auto’s door het ijs. Diverse collega’s hebben dat al met de dood moeten bekopen.”

Vanaf Prudhoe Bay zet het vliegtuig via Fairbanks koers naar Anchorage, de hoofdstad van Alaska. Een witte wereld ontrolt zich onder het toestel. Na de Mount McKinley, de hoogste berg van Noord-Amerika, is het echter gedaan met het poollandschap. De wereld ontdooit. Er staan schuimkoppen op de Grote Oceaan.

Dit is het laatste deel van een drieluik over de klimaatverandering in de Noordpoolregio.

Ingehaald door de realiteit

Professor Johannes Verlinde was ooit optimistisch over het poolklimaat. De realiteit heeft hem echter ingehaald. „We verliezen ijs in een drastisch tempo.”

Twee tot drie keer per jaar reist prof. Verlinde, hoogleraar meteorologie aan Pennsylvania State University, af naar Barrow, Alaska. In de eerste plaats voor wetenschappelijke doeleinden. Maar ook om met eigen ogen te zien wat de concrete gevolgen van klimaatverandering zijn.

„Tien jaar geleden waren we nog optimistisch”, vertelt de van oorsprong Zuid-Afrikaanse hoogleraar. „Er waren twee opvattingen over het poolklimaat. De eerste school leerde dat de toenmalige opwarming onderdeel was van een natuurlijke cyclus en dat er vanzelf weer een koudere periode zou aanbreken. De tweede mening verkondigde dat het smelten van de ijskap langzaam maar zeker zou doorzetten.”

Beide opvattingen bleken onjuist, aldus Verlinde. „De ijskap is niet aangegroeid. En het smelten is niet langzaam doorgegaan. We verliezen ijs in een drastisch tempo. Het wordt dunner en dunner en op veel plaatsen breekt het af. Ik ben bang dat er rond mijn pensioen geen ijs meer over is.”

De smeltende ijslaag rond de noordpool heeft steeds meer concrete gevolgen, legt de meteoroloog uit. „Afgezien van de natuurlijke effecten, zien we ook dat steeds meer landen het poolgebied gaan exploiteren, op zoek naar fossiele brandstoffen en andere grondstoffen. Zuid-Korea heeft een Arctische vloot, Rusland beschouwt de pool als deel van zijn achtertuin. De Verenigde Staten hebben hun ijsbrekers uit mottenballen gehaald.”

Wat Verlinde echter de meeste zorgen baart, is het toenemende toerisme naar de noordpool. „Enerzijds beseffen mensen vaak onvoldoende dat de pool een levensgevaarlijk gebied is. Tegelijkertijd is het Arctische ecosysteem uiterst complex. Daar weten mensen weinig van, en dus wordt er nauwelijks op gelet. Daardoor kunnen natuurlijke evenwichten gemakkelijk worden verstoord – met alle gevolgen van dien.”