”Harry Potter en de Orde van de Feniks”
Auteur: J. K. Rowling; vert. Wiebe Buddingh’
Uitgeverij: De Harmonie, Amsterdam, 2003
ISBN 90 6169 700 x
Pagina’s: 672
Prijs: € 21,50. Enorme fanfare van de kant van de uitgever, occulte toestanden op kinderfeestjes in den lande, en een nieuwe protestcampagne van de stichting Schreeuw om Leven. De stellingen zijn betrokken, de meningen staan vast, als het gaat om ”Harry Potter en de Orde van de Feniks”. Wat valt er nog over het boek te zeggen?

Wie aandacht besteedt aan het nieuwste deel in de Harry Potter-serie, doet dat niet gauw goed. Veel gereformeerde en evangelische christenen vinden dat er maar één oordeel mogelijk is: dit is een gevaarlijk occult boek, houd je er dus verre van. In zekere zin ben ik het daar ook wel mee eens, maar tegelijkertijd vind ik het niet eerlijk om zo’n boek met één woord af te doen. Een verhaal is nu eenmaal nooit puur slecht, of puur goed.

Vergelijking

Je moet als lezer -en dan heb ik het over een volwassen lezer- ook nuchter zijn. ”Harry Potter en de Orde van de Feniks” is absoluut niet schokkender dan ”De ontdekking van de hemel” van Harry Mulisch of ”In ongenade” van Nobelprijswinnaar J. M. Coetzee. Toch kan het goed zijn om die boeken wél te lezen: om een idee te krijgen van de huidige tijdgeest, om jezelf en andere mensen die in deze eeuw leven te begrijpen, om iets te proeven van de westerse cultuur op de drempel van het nieuwe millennium. Kinderboeken weerspiegelen als het goed is niet minder dan literatuur voor volwassenen de denkbeelden die in de lucht hangen. Wie zich in deze dingen wil verdiepen kan natuurlijk niet om Harry Potter heen.

Zelfs als je de Harry Potter-serie niet met literatuur voor volwassenen maar met andere kinderboeken vergelijkt, is dit niet het meest schokkende wat de boekhandel te bieden heeft. Sommige kinderboeken gaan op bepaalde punten veel verder: schuttingtaal, seksscènes, verheerlijking van geweld. Daarmee vergeleken houdt de schrijfster van Harry Potter het heel netjes: geen seks en vieze woorden, wél veel aandacht voor vriendschap, trouw, opofferingsgezindheid. Bovendien biedt de serie spannende avonturen, genuanceerde karakters, literaire verwijzingen, originele bedenksels, terwijl Harry en zijn vrienden in het grote gevecht tussen goed en kwaad nog altijd aan de goede kant staan. Wie eerlijk is, moet toegeven dat deze serie op bepaalde punten best iets te bieden heeft. Ik vind het dus écht zeer betreurenswaardig, dat de schrijfster op sommige terreinen -geweld en duistere praktijken- ver over de schreef gaat.

Occult

Het jongste deel, ”Harry Potter en de Orde van de Feniks”, kenmerkt zich door de nodige psychologische ontwikkeling. Harry en zijn vrienden worden ouder, ze leren steeds meer zien dat mensen nooit helemaal goed of helemaal slecht zijn - en dat maakt de wereld er behoorlijk verwarrend op. Verder bevat het boek de gebruikelijke ingrediënten: de kostschoollessen, de leraren, de vriendschappen, de misverstanden. Allemaal even gedetailleerd beschreven, want dat is het geheim van J. K. Rowling: ze weet door al die details een zo duidelijke wereld op te roepen dat elke lezer de gebeurtenissen voor zich ziet.

Maar daartegenover staat natuurlijk ook een aantal andere zaken, en dan heb ik het nog niet eens over de hele hype om het boek heen, met verklede heksen en tovenaars en een magisch sfeertje in de boekhandel. De pr-campagne is wat dat betreft nog gekker dan het boek zelf. Maar ook alleen het verhaal levert al de nodige problemen op. Al praat de schrijfster geweld niet goed, er komt wél het nodige geweld in het verhaal voor. Het taalgebruik is weliswaar niet schunnig, maar soms wél grof. Om nog maar te zwijgen van het grootste probleem: de occult getinte passages.

Ik heb moeite met het gebruik van de term ”occult” voor alle verhalen waarin sprookjesfiguren voorkomen. Occult is een verhaal niet doordat er een tovenaar of een toverdrank in voorkomt, dat is het pas wanneer er -in positieve zin- sprake is van contact met de doden- en geestenwereld. Zo bezien zijn de eerste drie delen uit de Harry Potterserie niet echt occult te noemen: daar gaat het om de literaire verbeelding van een fantasiewereld, die herinneringen oproept aan middeleeuwse sprookjes. Bij de laatste twee delen wordt het echter een ander verhaal. Daar is wel degelijk sprake van een rare flirt met de geestenwereld, zeker in sommige passages uit ”Harry Potter en de Orde van de Feniks”.

Kinderen

Als er al een lijn zichtbaar wordt in de serie, dan is het toch deze: het taalgebruik wordt grover, de sfeer harder, de gebeurtenissen gewelddadiger en occulter. Totaal ongeschikte lectuur dus voor het publiek waarvoor de serie in eerste instantie bedoeld is: kinderen. En dat geldt niet minder voor volwassenen zonder kritische leeshouding, puur gericht op amusement.