Is Haiyan veroorzaakt door klimaat­verandering?

Dat is lastig te bepalen. Natuurrampen zijn van alle tijden; en een toename betekent niet noodzakelijk dat het klimaat verandert. De Filipijnen krijgen elk jaar tyfoons over zich heen – Haiyan was dit jaar de 25e op rij.

Anderzijds is de concentratie broeikasgassen in de atmosfeer 40 procent hoger dan in 1850 en is de gemiddelde temperatuur sinds 1900 met 0,8 graden Celsius gestegen. Dat heeft gevolgen voor weersystemen wereldwijd.

Bij de verwachte consequenties van klimaatverandering passen krachtiger tyfoons wel. Maar of Haiyan specifiek het gevolg is van klimaatverandering, kunnen klimatologen niet vaststellen; de tyfoon zou mogelijk ook zijn ontstaan in een wereld zonder klimaatverandering.

Kunnen klimatologen bepalen wanneer een tyfoon wel door klimaatverandering wordt veroorzaakt?

Van één enkele tyfoon of tropische cycloon kunnen klimato­logen onmogelijk aantonen of deze is veroorzaakt door klimaat­verandering. Maar wanneer tyfoons door de jaren heen steeds zwaarder worden, is er sprake van een trend. Dan zijn oorzaak en gevolg wel met redelijke zekerheid vast te stellen.

Hoewel wetenschappers dus heel voorzichtig zijn om de verwoestende kracht van Haiyan toe te schrijven aan de klimaatverandering, wijzen ze er wel op dat dergelijke supertyfoons in de volgende decennia waarschijnlijk vaker zullen voorkomen.

Hoe kan klimaatverandering de oorzaak zijn van krachtiger tyfoons?

Tyfoons ontstaan boven warme oceanen –26 graden Celsius of warmer– in een lagedrukgebied en een instabiele atmosfeer. Wanneer daarin genoeg vochtige warme lucht omhoog stroomt, begint een wolkenmassa te draaien rond een warme kern.

Zolang de cycloon zich boven een oceaan bevindt, kan deze energie opnemen uit verdampend zeewater. Daardoor wint de tyfoon aan kracht. Eenmaal boven land aangekomen, ontbreekt de energiebron en dooft de cycloon langzaam uit.

Door de klimaatverandering is het water in de Stille Oceaan de laatste zestig jaar 0,18 graden Celsius opgewarmd, een proces dat momenteel vijftien keer sneller gaat dan voor die periode.

Een warmere oceaan kan tropische cyclonen van veel meer energie voorzien. Naarmate het zeewater warmer is, zullen tyfoons krachtiger worden voordat ze aan land komen. Zo kan een gemiddelde toename van de kracht van supertyfoons rechtstreeks te maken hebben met klimaatverandering.

Hoe kunnen rijke landen schuldig zijn aan klimaatverandering?

De meeste broeikasgassen, zoals CO2, zijn in het verleden uitgestoten door de rijke landen. Het versterkte broeikaseffect heeft de aarde inmiddels met ongeveer 0,74 graden Celsius opgewarmd sinds 1900.

Met enige vertraging warmt ook het zeewater op. Vervolgens kunnen daardoor veel energie­rijker tropische cyclonen ontstaan. De conclusie dat de rijke landen verantwoordelijk zijn voor de zwaardere tyfoons, ligt dus voor de hand, maar is niet vanzelf­sprekend.

Heeft het aansprakelijk stellen van rijke landen kans van slagen?

Het is niet toegestaan dat landen activiteiten ondernemen waarvan duidelijk is dat ze schade toebrengen aan andere landen, zo is in internationale verdragen vast­gelegd. Rond klimaatverandering is die duidelijkheid echter nog ver te zoeken.

Naarmate de meetreeksen echter langer worden, breekt mogelijk eens een moment aan waarop met redelijke zekerheid kan worden vastgesteld dat de rijke landen de oorzaak zijn van het optreden van uitzonderlijke natuurrampen.

Zover is het nu echter nog niet. Het eilandstaatje Tuvalu heeft overwogen om Australië en de Verenigde Staten aan te klagen bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag.

Maar de gevolgen van de klimaat­verandering zijn nu nog te beperkt om kans van slagen te hebben.

Bovendien is het erg lastig om specifieke landen aansprakelijk te stellen voor klimaatverandering: het verband tussen het economisch handelen van die landen en klimaatverandering moet dan eerst onomstotelijk zijn vast­gesteld.