Opinie

Beveiligingscamera maakt heldhaftiger

Beveiligingscamera’s kunnen mensen soms net het zetje geven dat nodig is om bij te springen, betoogt Marco van Bommel.

Marco van Bommel
25 October 2013 11:41Gewijzigd op 15 November 2020 06:37
beeld Fotolia
beeld Fotolia

Beveiligingscamera’s zijn niet meer uit het straatbeeld weg te denken. Ze moeten criminaliteit voorkomen en het makkelijker maken om een dader op te sporen. Maar ook op een andere manier blijken ze aan de veiligheid te kunnen bijdragen: ze prikkelen omstanders van misdrijven of ongelukken om in te grijpen.

Omdat de politie onmogelijk overal aanwezig kan zijn, zijn gewone voorbijgangers meestal de eersten die bij een ongeluk of misdrijf kunnen helpen. Toch gebeurt dit lang niet altijd. Het is regel­matig in het nieuws: er is een auto-ongeluk gebeurd, of een vrouw werd mishandeld op straat, maar niemand die de slachtoffers hielp. Mensen reageren vaak boos en vol onbegrip op deze berichten en menen dat de omstanders die niet hielpen lafaards zijn. Zelf zouden ze natuurlijk wel geholpen hebben, denken ze.

Jarenlang onderzoek toont echter aan dat het niet waarschijnlijk is dat de lezers van dat soort berichten wel zouden ingrijpen. In de psychologie wordt sinds een brute moord en verkrachting van een jonge verpleegster in 1964, waarbij vrijwel niemand zou hebben ingegrepen, onderzoek gedaan naar het vraagstuk waarom mensen zo vaak verzuimen in te grijpen.

Vreemd genoeg blijkt dat juist wanneer er veel medeomstanders zijn, mensen vaak niet de helpende hand bieden. Dit zogenaamde ”bystander”-effect is een van de meest bekende effecten in de psychologie en komt ook voor bij meer alledaagse situaties, zoals hulp bieden wanneer iemand boodschappen laat vallen of simpel­weg de weg zoekt. Mensen voelen zich door de aanwezigheid van anderen minder verantwoordelijk om te helpen. Iemand anders moet het maar doen.

Reputatie

Eigenlijk is het vreemd dat mensen juist in de nabijheid van anderen niet ingrijpen. Als er meer mensen aanwezig zijn, kan de helper immers meer mensen overtuigen van zijn of haar goede karakter. Mensen worden niet graag als lafaard gezien, en wie wil nu geen held zijn? Een goede reputatie heeft veel voordelen, vooral een reputatie van behulpzaamheid. In het bedrijfsleven verdienen mensen die veel klusjes doen bijvoorbeeld vaker een hoger salaris. En behulpzame of genereuze mensen worden vaker aantrekkelijk gevonden door het andere geslacht.

Toch lijken mensen in een groep hun reputatie totaal te vergeten. Kleine aanwijzingen of objecten in de omgeving kunnen mensen er dan aan helpen herinneren dat hun gedrag wel degelijk door anderen gezien wordt. Een camera is een dergelijk object. Zodra mensen voor een camera staan, proberen ze zich in het algemeen van hun beste kant te laten zien. Ze doen nog even snel hun haar en nemen een fierder houding aan. Maar het gaat verder dan het uiterlijk: om een goede indruk te maken, gaan mensen door camera’s meer normatief gedrag vertonen. Kortom, mensen worden zich door camera’s plotseling bewust van hoe ze overkomen op anderen.

Het lijkt erop dat beveiligingscamera’s een soortgelijk effect teweeg kunnen brengen. In onderzoek naar het gedrag van getuigen van een (geënsceneerde) diefstal, bleek dat mensen bijna niet bereid waren in te grijpen wanneer er meerdere omstanders waren. Slechts 15 procent greep in. Maar toen de onderzoekers een beveiligings­camera plaatsten, steeg dat percentage naar 45. Hieruit kan worden geconcludeerd dat ook beveiligingscamera’s mensen aan hun reputatie doen denken. Ze beseffen plotseling dat hun gedrag kan worden gezien en dus invloed heeft op hoe andere omstanders over hen denken.

Helden

Natuurlijk is het niet zo dat mensen die niet ingrijpen lafaards zijn. De psychologische processen die een rol spelen bij het vraagstuk of mensen ingrijpen of niet, zijn nu eenmaal erg sterk. Vrijwel iedereen neigt ernaar ze te onderschatten, tot men zich zelf in de situatie bevindt. Bovendien is het bij criminele situaties vaak te gevaarlijk om in te grijpen. Toch zijn de bevindingen dat beveiligings­camera’s mensen meer laten ingrijpen in de nabijheid van anderen, van belang voor het hedendaagse straatbeeld.

De effecten van een camera zouden ook bij andere gevallen een rol kunnen spelen, omdat het bystander-effect overal speelt. Een omstander die zomaar een vreemde helpt de weg te vinden, of iemand die helpt bij het op­rapen van gevallen boodschappen is ook een held.

Kortom, camera’s kunnen de privacy ondermijnen, maar het gunstige effect kan zijn dat omstanders even over de drempel worden getild om een helpende hand te bieden.

De auteur is onderzoeker bij de afdeling Sociale en Organisatiepsychologie van de VU Amsterdam en bij het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving.

RD.nl in uw mailbox?

Ontvang onze wekelijkse nieuwsbrief om op de hoogte te blijven.

Hebt u een taalfout gezien? Mail naar redactie@rd.nl

Home

Krant

Media

Puzzels

Meer