„Wouter Bos doet het goed”, vindt PvdA-voorzitter R. Koole. Hij herkent zich dan ook niet in de kritiek van velen dat Bos geen sterke bijdrage leverde aan de Algemene Beschouwingen in september. „Bos had een heel kritisch en inhoudelijk verhaal.”

Ook PvdA-kenner B. Tromp verdedigt Bos op dit punt. „Hij was gehandicapt door de afspraken die hij met Balkenende had gemaakt tijdens de mislukte formatiebesprekingen tussen CDA en PvdA. Bos heeft daar al een deel van zijn politieke kapitaal verspeeld.”

Een veelgehoord verwijt aan het adres van Bos is dat hij geen tegenbegroting kon presenteren toen het kabinet zijn plannen op tafel legde. Koole en Tromp wijzen die kritiek af. Dat de media daar zo uitgebreid op insprongen, is volgens Koole slechts een „geslaagde poging van andere partijen om de aandacht af te leiden van de doeltreffende kritiek op het beleid van het kabinet-Balkenende.”

Tromp houdt het op een „technische fout” doordat het Centraal Planbureau de tegenbegroting niet op tijd kon doorrekenen.

Al met al lijkt Bos, voorzitter van de grootste oppositiefractie, na de vorming van Balkenende II niet te zijn uitgegroeid tot oppositieleider. Vaker dan Bos zijn het de fractievoorzitters Marijnissen (SP) en Halsema (GroenLinks), of haar plaatsvervangster Vos, die de scherpste pijlen op het kabinet afvuren vanaf de linkerzijde van de Kamer. Toen Bos tijdens het debat over de affaire Mabel Wisse Smit nu eens wél fel van leer trok tegen premier Balkenende, werd hem voor de voeten geworpen dat zijn aanval te scherp was en te persoonlijk op de premier gericht.

Bos voelt zich kennelijk nog niet helemaal thuis in Den Haag. „Wouter zit in de Haagse politiek, maar lijkt er soms liever niet bij te horen”, zei PvdA-kamerlid Van Heemst deze week in het Algemeen Dagblad. Op een partijbijeenkomst hield Bos zijn partijleden al voor dat de PvdA niets te zoeken heeft op het Binnenhof. Bos staat liever op straat of in een koffiehuis, met gewone mensen, omdat hij vanuit de oppositie -zoals hij zelf zegt- „geen deuk in een pakje boter kan slaan.” Tromp vindt dat een „onzinnig argument. Je zit in het parlement om het volk te vertegenwoordigen.”

Daarnaast is Tromp niet te spreken over de losse flodders die Bos af en toe afschiet. „Onverstandig”, noemt hij de uitspraken van Bos over bijvoorbeeld het afschaffen van het gelijkheidsbeginsel. Dat soort dingen kan de PvdA-voorman beter overlaten aan columnisten, vindt Tromp. „Een partijleider moet het partijstandpunt uitdragen.”

PvdA-coryfee T. Netelenbos heeft inhoudelijke kritiek op Bos’ voorstel. „Het beginsel van gelijke kansen is het ideologische kernthema van de PvdA.” Het inruilen van het gelijkheidsbeginsel voor participatie wijst ze daarom af. „Participatie is geen ideologie, maar een doelstelling.”

Koole juicht het toe dat Bos zo nu en dan het voortouw neemt om een discussie te starten. „Dat hoort bij zijn rol als politiek leider.” De kritiek dat Bos met zijn standpunten af en toe afstand neemt van de partij en zich rechtstreeks beroept op zijn kiezers, kan Koole niet plaatsen. „Dat heb ik Wouter Bos niet zien doen.”

Partijvoorzitter Koole ziet ook geen tegenstelling tussen de verantwoording die Bos is verschuldigd aan de partijleden en zijn verantwoordelijkheid tegenover de 2,5 miljoen kiezers die op de PvdA hebben gestemd. Om eventuele misverstanden daarover toch te voorkomen, is Tromp geen voorstander van de gekozen partijleider. „Je hebt of een partij met een programma, of een persoon met een eigen programma.”

Het is overigens nog maar de vraag of de PvdA wel een programma heeft. Netelenbos heeft op een partijbijeenkomst gezegd dat de PvdA onder Bos „een beetje vaag” is geworden. Ook Tromp en Koole erkennen dat. De partij is daarom aan een inhaalslag begonnen. De komende weken start een commissie die een nieuw beginselprogramma gaat schrijven.

Bos heeft gezegd dat zo’n beginselprogramma slechts een korte opsomming van sociaal-democratische waarden moet zijn. Tromp vindt dat tekortschieten. „Wat onderscheidt de PvdA dan van de liberalen en de sociaal-democraten? Je moet aangeven welke veranderingen je in de maatschappij wilt aanbrengen.” Hij hoopt dat Bos de resterende drie jaar van zijn eerste termijn gebruikt om „snel heldere standpunten te formuleren. Hij moet de partij aan het denken zetten.”