De strijd lijkt verloren. Lange tijd -en eigenlijk nog steeds- behoorde Nederland tot de grote voorvechters van het stabiliteitspact. Het land dat ooit met argusogen en strakke hand de harde gulden bewaakte, staat pal voor de strikte Europese begrotingsregels. Die moesten de euro hoog houden, de convergentie tussen de begrotingen van de afzonderlijke lidstaten bevorderen en het uitgaven- en inkomstenbeleid disciplineren.

Eigenlijk iedereen in Nederland doet mee. Zelfs tijdens de meest recente algemene politieke beschouwingen in Den Haag, waar het ging over zware economische tegenwind en recordbezuinigingen, vroeg de linkse oppositie niet om meer dan het opzoeken van de grenzen van het pact. Zelfs de SP pleitte niet voor een groter begrotingstekort dan de afgesproken 3 procent. Minister Zalm dacht een land als Frankrijk, dat zulks wel deed, met succes te kunnen aanpakken.

Zalm leek sterk te staan. Toen voorzitter Prodi van de Europese Commissie het nog maar een jaar geleden waagde de regels van het stabiliteitspact „dom” te noemen, en te pleiten voor „meer flexibele en intelligente systemen”, kreeg hij nog heel Europa over zich heen. Nu echter de Duitse minister van Financiën, Eichel, hetzelfde doet, tegen de achtergrond van een derde Duitse rijksbegroting met een overschrijding van het afgesproken tekort, zwijgt gans Europa stil.

Gans Europa, behalve Nederland, dat als een klein Gallisch dorpje tegen de Romeinse agressor blijft strijden. Centralebankdirecteur Nout Wellink was deze week de eerste die in forse bewoordingen de strijd aanging. Hij voelt zich flink bij de neus genomen door de grote EU-broers. „De Europese overheden hebben in 1997 hier in Amsterdam bijna juichend het pact gesloten. En vijf jaar daarna houdt men zich niet aan de regels.”

Volgens Wellink is dat buitengewoon schadelijk. „Schadelijk voor het vertrouwen in de Europese overheden, schadelijk voor het vertrouwen in het eenwordingsproces in Europa en schadelijk voor de economie.” Hij verwijt zowel Frankrijk als Duitsland, „de twee grootste economieën”, dat ze misbruik maken van hun macht. „Ik vind dat de kleine landen zich moeten aaneensluiten en alles moeten doen om ervoor te zorgen dat dit pact overeind blijft.”

Veel verwacht Wellink van zijn eigen minister Zalm. Die sprak naar aanleiding van het geval Frankrijk eerder al van een „constitutionele crisis” in Europa. Tijdens een spreekbeurt in Almere moest hij gisteravond tot zijn ontsteltenis op zoek naar nog grotere woorden. Want wat Duitsland nu doet, „is erger dan alles wat er tot nu toe is gebeurd”, aldus de liberale vice-premier. Hijzelf is in ieder geval bereid zich hard op te stellen om er een stokje voor te steken. „We gaan onze rug nu extra recht houden.”

Dat betekent niet direct dat Zalm met een veto zal dreigen, zoals NRC Handelsblad al meende te kunnen concluderen. „Maar het klimaat om compromissen te sluiten is er niet groter op geworden”, waarschuwt hij. Zo kunnen de Duitsers wat hem betreft rekenen op een onverzettelijke Nederlandse houding bij onderhandelingen over de Europese grondwet. Hij wil met name keihard vasthouden aan het vetorecht dat EU-landen hebben bij het maken van de meerjarenafspraken over de EU-begroting.

Tweede-Kamerlid De Nerée tot Babberich, financieel specialist van de CDA-fractie, is somber over de mogelijkheden die Nederland nog resten. „Als de Commissie zich al niet eens meer aan de regels houdt, wat moet je dan verder nog?” vraagt hij zich af. Op enkele kleinere landen als Oostenrijk en Ierland na heeft Nederland volgens hem nauwelijks steun. Ook kan het geen gebruikmaken van zijn vetorecht, omdat bij het stabiliteitspact met meerderheid van stemmen wordt beslist. Dreigen met het vetowapen in andere dossiers vindt De Nerée een te grof chantagemiddel. „Daarmee richt je misschien meer schade aan dan je lief is.”

Hoewel ook PvdA-kamerlid Crone de lidstaten van de EU graag wil houden aan de gemaakte begrotingsafspraken, vindt hij dat minister Zalm zelf debet is aan de huidige situatie. Volgens de sociaal-democraat heeft Zalm in een te vroeg stadium te veel tamtam gemaakt door zelfs te dreigen met een gang naar het Europees Hof. „Hij had het veel effectiever kunnen aanpakken door eerst voorzichtig coalities te smeden.”

VVD-kamerlid De Grave hoopt dat premier Balkenende wellicht bij zijn Europese collega’s nog iets voor elkaar krijgt. Andere mogelijkheden dan blijven wijzen op het belang van het pact ziet hij echter ook niet. „We kunnen niet anders. Maar we moeten doorgaan, want het gaat om de geloofwaardigheid van de Europese Unie.”