”De ongetemde wereld. Op reis met kapitein Cook”
Auteur: Tony Horwitz
Uitgeverij: De Bezige Bij, Amsterdam, 2003
ISBN 90 234 1034 3
Pagina’s: 470
Prijs: € 29,90. Iedereen droomt wel eens van het maken van reizen naar verre oorden en onbewoonde eilanden. Voor de Amerikaanse journalist en schrijver Tony Horwitz werden dromen werkelijkheid. Hij ging op zoek naar de voetsporen van de achttiende-eeuwse ontdekkingsreiziger James Cook. Zijn reisverslag legde hij vast in het boek ”De ongetemde wereld. Op reis met kapitein Cook”.

Het levensverhaal van de Engelsman James Cook laat zich lezen als een spannend jongensboek. James was nog geen twintig jaar toen hij dienst nam op een kolenschip. Hij wist zich, via de marine, op te werken tot kapitein en maakte in die hoedanigheid drie ontdekkingsreizen. Tijdens deze reizen zag hij grote delen van de wereld, van de Noordpool tot Antarctica, van Tasmanië tot Vuurland en van de noordwestkust van Amerika tot de uiterste noordoostkust van Siberië. De plaatsen die Cook bezocht, werden direct in kaart gebracht. Grote delen van de wereldkaart, waarvan eenderde nog was opgevuld met fantasievoorstellingen, werden door de kapitein en zijn mannen tot in detail ingevuld. Deze kaarten bleken zo betrouwbaar dat ze tot in de jaren negentig van de twintigste eeuw werden gebruikt.

Aan boord van Cooks schepen bevonden zich altijd allerlei wetenschappers zoals botanici en astronomen. Talloze nieuwe planten- en diersoorten werden ontdekt. Zo zagen de mannen van Cook tijdens een van de reizen springende viervoeters met extreem korte voorpoten. De Engelsen waren zeer onder de indruk van deze dieren, maar konden ze niet thuisbrengen. De inheemse bewoners noemden de merkwaardige beesten ”kangooroos”. De tekeningen en beschrijvingen die door Cooks mannen werden gemaakt, zouden de Europeanen voor het eerst een beeld geven van het Australische buideldier.

Stuk vlees
Ruim 320.000 kilometer had Cook afgelegd toen hij in 1779 de kust van het eiland Hawaï bereikte. Daar ging het mis. Cook en zijn mannen raakten slaags met de eilandbewoners. Tijdens een gevecht werd Cook gedood. Zijn lichaam werd door de Hawaïanen in stukken gesneden en gekookt. De botten, die een goddelijke kracht zouden bezitten, werden eruit gehaald, het vlees werd weggegooid.

Ondertussen lag het schip waarover Cook bevel had gevoerd, nog steeds voor de kust. De bemanningsleden waren zeer verbaasd toen een van de bewoners van Hawaï in zijn kano naar het schip kwam roeien en hun bij wijze van geschenk een stuk vlees bracht. Het was, zo schreef een van de opvarenden van het schip, „een deel van wijlen onze ongelukkige Kapitein.”

Over kapitein Cook en diens reizen zijn talloze boeken verschenen. Journalist en schrijver Tony Horwitz vatte het plan op om de roemruchte kapitein nu eens van een andere kant te bezien. Hij bezocht plaatsen waar Cook tijdens zijn reizen is geweest. Zo kreeg hij een indruk van de nog woeste, ongetemde wereld die de kapitein tijdens zijn reizen gezien moet hebben.

De auteur stuitte tijdens zijn speurtocht op de negatieve kanten die aan de reizen van Cook kleefden. De ontdekkingen van James Cook betekenden bijvoorbeeld dat eilandbewoners in de Stille Oceaan voor het eerst in aanraking kwamen met allerlei westerse ziekten. Velen van hen werden hierdoor geveld. Ook de gevolgen van de kolonisaties, die volgden op Cooks ontdekkingen, waren enorm. Toen Cook in 1777 Tasmanië in de Grote Oceaan aandeed, woonden er ongeveer 4000 aborigines op het eiland. Zeventig jaar later waren er nog geen vijftig meer over. De anderen waren afgeslacht door Franse en Engelse kolonisten.

In Australië verging het de aboriginalbevolking niet beter. Ze werden door de blanke bevolking van deze Britse kolonie bestempeld als wilden en hadden tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw geen volledige burgerrechten.

Losbandigheid
Horwitz is een goede schrijver. Hij heeft de ontdekkingsreizen van Cook en zijn eigen reizen op een knappe manier weten te vermengen tot een goed leesbaar verhaal. Wie aan zijn boek begint, weet van geen ophouden. Daarbij moet gezegd worden dat hij voor het schrijven van zijn verhaal zeer veel historisch onderzoek heeft verricht. Daardoor is het een degelijk en goed onderbouwd reisverslag geworden. Dat is de positieve kant van het verhaal.

Het boek heeft echter ook een duidelijk negatief aspect. Grote delen ademen een sfeer van losbandigheid. Er is een overmatige aandacht voor vrouwen, seks en drank. „De verlokkingen der bandeloosheid gaan elk voorstellingsvermogen te boven”, zo schreef een kapitein over een van de eilanden die Cook aandeed. Het is echter maar zeer de vraag of deze „verlokkingen” tot in detail beschreven moeten worden. Ruig taalgebruik en de nodige krachttermen ontsieren het verhaal. Jammer, want dat was zeker niet nodig geweest. Het boek geeft een aardige kijk in ”de ongetemde wereld”, maar de auteur had bij zijn beschrijving van deze wereld de pen best mogen beteugelen.