Twintig senioren houden het fraaie zomerweer even voor gezien. De zestien vrouwen en vier mannen zijn druk met elkaar in gesprek in wijkcentrum De Bühne in Gouda. Totdat de voorzitter van de afdeling van de ouderenbond ANBO in deze stad, Gerda Paans, iedereen welkom heet.

Van Es trekt direct de aandacht met zijn insteek ”Verander de wereld, begin bij uzelf”. „Dit spreekwoord is vanmorgen van toepassing. In de miniworkshop behandel ik de kernkwadranten die door de Amerikaan Daniel Ofman zijn bedacht. Hiermee krijgt u inzicht in de interactie tussen mensen en in uw eigen persoonlijkheid. Als u nieuw gedrag vertoont, gaan anderen anders reageren. Het wordt ook duidelijk waarom u uw partner hebt gekozen.” Zijn laatste opmerking levert geroezemoes op.

De doelstelling van deze ochtend is volgens de communicatietrainer dat de aanwezigen een kernkwadrant van zichzelf kunnen maken en toepassen in de praktijk. Om dit voor elkaar te krijgen, gaat hij vlot door de theorie heen. Op een flipover staan vier vierkanten getekend met de aanduiding kernkwaliteit, valkuil, allergie of uitdaging. „Een kernkwaliteit kleurt iemands persoonlijkheid. Vanuit de kernkwaliteit wijst een pijl naar de valkuil. Een valkuil is een doorgeschoten kernkwaliteit. Zorgzaamheid kan bijvoorbeeld ontaarden in bemoeizucht.”

Kriegel worden

De zomerschool van de ANBO-afdeling Gouda beleeft dit jaar zijn vierde editie. Deze maand hadden senioren drie weken lang de kans om hun kennis bij te spijkeren of om te ontspannen. Het programma vermeldt zowel een lezing over de ramen in de kathedraal van Chartres als ”Goed gekleed uit eigen garderobe”, een wandel- en picknickdag en ”Lekker zingen”.

De senioren luisteren deze ochtend geboeid. De meesten maken notities. „Onder de valkuil staat het vakje uitdaging, het tegenovergestelde van een valkuil in positieve zin”, legt Van Es uit. „Een uitdaging is een kwaliteit die u moet ontwikkelen. Wat rest is het vakje ”allergie”. Van welk gedrag gaan uw haren recht overeind staan?”

De communicatietrainer loopt over van enthousiasme. Hij laat zich niet uit het lood slaan door enkele moeilijk kijkende luisteraars. „Het klinkt niet eenvoudig. Ik denk dat niemand nu kan aangeven wat zijn kernkwaliteit is. Tegelijkertijd vind ik het vreemd dat we dit niet van onszelf weten.”

Van Es haast zich om de lesstof praktisch in te vullen. „Ik ben enthousiasmerend. Pas stelde ik mijn vrouw voor naar onze boot te gaan. Zij wilde er even over denken. Ik nam daar geen genoegen mee en zei: „Het wordt mooi weer, ik zal rijden.” Het hielp niet. „Ik zal koken en afwassen op de boot”, probeerde ik verder.” „U bedoelt: Er gebeurt wat ik wil, jij gaat gewoon mee”, reageert iemand. De luisteraars lachen.

Drammen

Van Es grijpt de onderbreking aan om de senioren actief bij zijn verhaal te betrekken. „U weet nu mijn kernkwaliteit. Wat gebeurt er als ik daarin doorschiet?” De reacties zijn divers, van dominant, forceren tot iemand onder druk zetten. „Mijn vrouw zei in dit geval: „Zit niet zo te drammen.” Ik ontkende dit en ging gewoon verder met het opnoemen van redenen om naar de boot te gaan.”

De aanwezigen weten al dat Van Es allergisch is voor passieve mensen. Om het plaatje compleet te maken, moet zijn uitdaging nog gevonden worden. „Wat is het tegenovergestelde van drammen in positieve zin?” wil de cursusleider weten. Geduld, blijkt de oplossing.

Keukenaanschaf

De sfeer is goed. Er wordt gelachen, mensen zijn open over eigen plus- en minpunten en ze doen actief mee. De een stelt een vraag, een ander reikt een oplossing aan, terwijl een derde met een verhaal over de aanschaf van een keuken komt.

Van Es haakt in op het keukenverhaal. „Daadkracht lijkt mij uw kernkwaliteit.” Het blijkt niet eenvoudig om de valkuil van deze cursist te vinden. „Dominant? Nee, dat ben ik niet. Gaat dit nog steeds over mij?” reageert de vrouw. „Als we de vakken verkeerd invullen, lopen we vanzelf vast”, legt de communicatietrainer uit.

Dan is het tijd om de deelnemers aan de zomercursus aan het werk te zetten. Ieder mag de kernkwaliteit van zijn buurman of buurvrouw benoemen. Van Es geeft de opdracht die op te schrijven en het papier door te geven. Zo bezit elke cursist uiteindelijk een opsomming van vier kernkwaliteiten.

Na de pauze vult de communicatietrainer in samenspraak met de aanwezigen aan de hand van deze lijsten het kernkwadrant van twee mensen in. Dat dit niet in één keer goed gaat, drukt de pret niet. „Kijk naar Jannie als jullie zoeken naar datgene waar ze allergisch voor is”, adviseert Van Es. „Als het klopt, zie u dat aan haar reactie.” Met egoïsme slaat iemand de spijker op z’n kop. Jannies valkuil is het wegcijferen van zichzelf. Haar uitdaging assertief zijn.

„Kan uw partner goed voor zichzelf opkomen?” wil de cursusleider weten. Jannie knikt instemmend. Van Es: „Als hij daarin doorschiet, is hij even egoïstisch. U bent daar allergisch voor. Tegelijkertijd voelt u aan dat er assertiviteit achter schuilgaat, een kwaliteit die u tekortkomt. Uw relatie blijft goed omdat u van elkaar wilt leren.”

De communicatietrainer geeft de aanwezigen een advies. „Om gedrag waar u allergisch voor bent positief te beïnvloeden, moet u niet uw ergenis tonen, maar vriendelijk blijven. Complimenteer iemand met egoïstisch gedrag dat hij goed voor zichzelf opkomt. Hij zal dan bijdraaien, want egoïsme is niet zijn kernkwaliteit, maar zijn valkuil. Dit mechanisme werkt echt. Als mijn vrouw zegt dat ze mijn enthousiasme zo waardeert, stop ik met drammen.”

„Ik hoop dat u deze ochtend als een cadeau ziet”, besluit Van Es zijn cursus. „Ga uw kernkwadrant invullen. Laat het aan vrienden zien. En ga vooral oefenen.” Hij wordt met applaus bedankt.

Dit is het eerste deel van een serie over zomerscholen. Volgende week dinsdag deel 2.

Angel verwijderen

Ludy Eijsink (65) uit Nieuwerkerk aan den IJssel maakte vorig jaar kennis met de ANBO-zomerschool in Gouda. Dit jaar neemt ze aan negen activiteiten deel, onder andere aan ”Hoe te ontspannen” en boekselen (creatief werken in een bestaand boek). „De sfeer is laagdrempelig en ik leer altijd iets.” De communicatietraining beviel haar goed. „Opvallend is dat je iemand moet aankijken als je hem probeert te typeren. Zijn reactie laat zien of je goed zit. Ik ga zeker met de kernkwadranten oefenen. Een goede les vind ik de manier waarop je kunt omgaan met gedrag dat je irriteert. Door dit gedrag positief te duiden, haal je de angel eruit.”

Opfriscursus communicatie

Margo van den Berg (60) uit Gouda volgde vorig jaar een aantal activiteiten van de ANBO-zomerschool in haar woonplaats. „Ik werk in de jeugdhulpverlening en het is in de zomer gemakkelijker om een cursus te prikken. Er valt voldoende te kiezen wat mij interesseert. Dit jaar doe ik de communicatietraining en Lekker zingen.” Het „leerzame” verhaal over de kernkwadranten friste de kennis van Van den Berg op. „Deze theorie leert je op een andere manier naar anderen en naar jezelf kijken. Wat mij in iemand irriteert, blijkt een doorgeschoten vorm van mijn uitdaging. Dat geeft stof tot nadenken en stemt milder.”