Rechtsherstel door overdracht Joodse begraafplaats Werkendam
WERKENDAM. „Er is geen sprake van een feestelijke gebeurtenis, maar alle betrokken partijen zijn wel blij dat deze ingewikkelde en slepende kwestie tot ieders tevredenheid is afgerond.” Dat zegt Roeland van Eeten, jurist bij de gemeente Werkendam. Donderdag had de officiële overdracht plaats van de Joodse begraafplaats en de omliggende grond aan de gemeente.
De Joodse gemeenschap in Werkendam ontstond waarschijnlijk rond 1782 en was nauw verbonden met die van Woudrichem.
Aanvankelijk hield de Joodse gemeenschap haar godsdienstoefeningen in een woonhuis. Later deed zij dat samen doen met de geloofsgenoten in Woudrichem. Beide plaatsen wisselden elkaar af als plaats van samenkomst. In 1809 woonden er 25 Joden in Werkendam, in 1869 waren dat er 49, maar in 1930 was dat aantal gedaald tot 14.
Volgens Van Eeten ontstond er bij de Joodse gemeenschap in Werkendam al snel behoefte aan een eigen begraafplaats. „Dat was altijd een van de eerste dingen die werden geregeld.”
Gegevens van het Joods Historisch Museum in Amsterdam geven aan dat de oorspronkelijke begraafplaats aan de Hofstede vol raakte en dat er rond 1850 een nieuwe begraafplaats werd aangekocht. „Emmanuel Drievoet kocht een stuk grond in de Vervoornepolder. In 1852 werd de begraafplaats in gebruik genomen en had de eerste teraardebestelling plaats. De laatste die er werd begraven, was Meijer Drievoet in 1941. In totaal zijn er achttien graven.”
Vanaf de jaren 60 van de vorige eeuw waren er diverse pogingen om de grond van de begraafplaats over te dragen aan het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK) en de gemeente. Van Eeten: „Er was sprake van ruilverkaveling. Bovendien waren er plannen voor een nieuwe woonwijk bij De Kooi, waar de begraafplaats ligt. De gemeente heeft toen haar best gedaan om de erfgenamen te vinden.”
Na 1945 bleek het nazigeweld zijn vreselijke tol echter ook bij de nazaten van de Joodse familie Drievoet te hebben geëist. „Velen bleken overleden, directe nabestaanden waren er niet meer. Talloze neven en nichten leefden verspreid over heel de wereld.”
Rond 1990 werd vanwege woningbouw een deel van het perceel verkocht. De opbrengst werd bewaard in een depot.
Een aantal jaren geleden werd de oude geschiedenis weer actueel toen in het voorjaar van 2010 in Werkendam drie zogeheten Stolpersteine werden geplaatst voor Joseph de Vries en zijn zussen Liesbeth en Hanneke. Zij hadden in de Hoogstraat dertig jaar lang een slagerij. Overigens verdienden meer Joodse Werkendammers en Woudrichemmers de kost als slager. Op 13 april 1943 werden de Joodse Werkendammers opgepakt; drie dagen later werden ze omgebracht in concentratiekamp Sobibor.
„Rond de plaatsing van de Stolpersteine schreven leden van de plaatselijke historische vereniging een brief naar de gemeente met het verzoek nu eindelijk ook de kwestie van de begraafplaats te regelen. Daar waren we voortdurend mee bezig geweest, de zaak sleepte al decennia. Nu bleek de tijd rijp om het af te sluiten”, aldus Van Eeten.
Via stamboomonderzoek door een notaris en de historische vereniging werden zo veel mogelijk nabestaanden achterhaald. „Sommigen wisten niet van het bestaan van de begraafplaats af; anderen wilden het verleden liever laten rusten.”
De dodenakker zelf –met een oppervlakte van 600 vierkante meter een oase van groen in een rustige bungalowwijk– is om niet overgedragen aan het NIK. De gemeente heeft de erfgenamen de taxatiewaarde van 20.000 euro betaald voor een deel van de weg De Kooi en een aangrenzend plantsoen van 1200 vierkante meter. „Bijkomende afspraak is dat de gemeente tot in lengte van jaren het onderhoud van de begraafplaats blijft verzorgen.”
Bij het tekenen van de akte was één nabestaande aanwezig; ook burgemeester Breuer van Werkendam gaf acte de présence om dit deel van de geschiedenis af te sluiten. Van Eeten: „De akte en de gemaakte afspraken bieden de ‘erven’ ten minste enig gevoel van rechtsherstel.”