Hoewel de visstand in veel rivieren de afgelopen jaren is afgenomen, gaat het met een paar soorten roofvissen opvallend genoeg de positieve kant op. De baars, snoekbaars, paling en meerval doen het stukken beter, zo blijkt uit een meerjarig onderzoek van visexperts van Wageningen Marine Research, dat Rijkswaterstaat deze maand naar buiten bracht.

De onderzoekers leggen een verband met een spectaculaire opkomst van exotische bodemvisjes, de grondels. Door de aanleg van het Donau-Mainkanaal in 1992 ontstond een vrije doorgang voor vissen tussen de stroomgebieden van de Donau en de Rijn. Met name grondels hebben daar massaal gebruik van gemaakt. Daardoor komen in Nederlandse wateren sinds deze eeuw vier nieuwe soorten bodemvisjes voor die als invasieve exoot worden gezien.

Het kenmerk van een invasieve exoot is dat hij zich zeer snel in hoge dichtheden verspreidt. De vestiging van invasieve exoten gaat bijna altijd ten koste van inheemse soorten. Zo heeft de opmars van de Amerikaanse rivierkreeft geleid tot het bijna uitsterven van de inheemse Europese rivierkreeft.

Zuignapjes

Onze grote rivieren barsten van vier Ponto-Kaspische grondelsoorten: marmergrondel, zwartbekgrondel, Pontische stroomgrondel en Kesslers grondel. Het zijn bodemvisjes van zo’n 15 centimeter, waarbij de buikvinnen tot zuignapjes zijn vergroeid, zodat ze zich aan de bodem kunnen vastklampen.

Met name de zwartbekgrondel heeft het in Nederland naar zijn zin. Die wordt in reusachtige aantallen aangetroffen langs oevers van alle rivieren en in het IJsselmeergebied. De nieuwkomers hebben de inheemse rivierdonderpad het leven zo zuur gemaakt, dat deze soort de afgelopen jaren vrij zeldzaam is geworden.

Het is een kenmerk van invasieve exoten dat ze de inheemse ecologische verhoudingen verstoren. Vaak duurt het lang voordat een exoot zich een plaats heeft verworven in het voedselweb, omdat veel dieren zich niet wagen aan een nieuwkomer op hun menu. Voor de zwartbekgrondel geldt dat niet. Visonderzoekers zien dat zwartbekgrondels op de menukaart zijn beland van inheemse viseters, waaronder de aalscholver. Uit dieetonderzoek bij aalscholvers komt naar voren dat deze vogels graag zwartbekgrondels verorberen.

Ook de baars, snoekbaars, paling en meerval doen zich tegoed aan grondels. Visonderzoekers zien een verbetering van de stand van deze soorten roofvissen. Ze zien een link: de opmars van ongewenste invasieve exoten zou weleens de opleving van de snoekbaars en paling in de hand kunnen werken. „Dat acht ik wel waarschijnlijk en aannemelijk”, zegt Jacco van Rijssel, visecoloog bij Wageningen Marine Research.

Paling

Met name voor de paling is dat goed nieuws, want daarmee gaat het al jaren zorgwekkend slecht. Zowel in de grote rivieren als in het IJsselmeer, Markermeer en de Randmeren wordt de laatste jaren aanzienlijk meer aal gevangen. Ook zijn de palingen opvallend groot en zwaar. Sinds 2011 mag er voor consumptie geen paling meer worden gevangen in de grote rivieren en is ingezet op het uitzetten van glasaal, jonge palingen. Dat lijkt zijn vruchten af te werpen. De visonderzoekers vermoeden dat de paling ook is overgeschakeld op de massaal aanwezige zwartbekgrondels.

Duitse visonderzoekers hebben aangetoond dat palingen de grondels opvreten, maar in de Nederlandse wateren zijn daar nog geen bewijzen voor geleverd. Visecoloog Van Rijssel zou hier graag dieper in duiken. „Het zou interessant zijn om te onderzoeken of de invasie van grondels verantwoordelijk is voor de toename van aal.”