Gedurende twee millennia hebben christenen nagedacht over de vraag wat menselijke beperkingen zijn en hoe geloofsgemeenschappen en de samenleving moeten reageren op deze (zichtbare) beperkingen. In ”Disability in the Christian Tradition” belichten veertien theologen en deskundigen uit de zorg dit onderwerp. De beide redacteuren werken aan universiteit van Aberdeen.

Aan de orde komen gezichtspunten uit de hele christelijke traditie, beginnend bij de zogenoemde Cappadosische vaders en eindigend bij de Amerikaanse theoloog Stanley Hauerwas (1940). Uit de tussenliggende tijd worden denkers aangehaald zoals Augustinus, Thomas van Aquino, Calvijn, Sören Kierkegaard, Bonhoeffer, Karl Barth en Henri Nouwen.

De hoofdstukken hebben een vergelijkbare opzet: een beschrijving van de persoon in relatie tot de tijd waarin hij leefde, gevolgd door zijn (theologische) visie op mensen met een handicap; daarna een kritische reflectie op zijn opvattingen en een weergave van de gebruikte bronnen. Ten slotte volgt nog een aantal leesteksten van de desbetreffende theoloog.

Prof. dr. Brian Brock schreef de inleiding en het hoofdstuk over Augustinus. Hij begint met de vraag wat het betekent om mens te zijn. Een hoofdstuk over wat de Bijbel over beperkingen zegt ontbreekt echter. Wel gaat Brock in gesprek met vertegenwoordigers van de kerk der eeuwen. Brock geeft aan dat in het boek drie met elkaar verbonden vragen centraal staan.

De eerste vraag is praktisch en ethisch van aard: voor wie moeten we zorgen en in welk type zorg moeten christen voorzien? De tweede gaat over wat ziekte of beperking is in relatie tot wat we weten over de menselijke ongeschondenheid en gezondheid. De derde vraag is existentieel: Wat voor soort mens moeten we worden, om alle andere mensen –en vooral hen die wij willen mijden– werkelijk te ontvangen en lief te hebben?

Nederlanders

Onder de veertien experts die deze vragen beantwoorden zijn twee Nederlanders, die beiden aan de Vrije Universiteit werken. Drs. Marjolein de Mooij gaat in op de betekenis van dr. Willem van den Bergh (1850-1890). Van den Bergh was aanvankelijk een aanhanger van het Reveil; later was betrokken bij de Doleantie van Abraham Kuyper. Hij ging ervan uit dat ieder mensenkind een kind van mensen is. In het Reveil ontmoeten romantiek en theologie elkaar. Psalm 51 was de favoriete psalm van Van den Bergh: „Het verbrijzelde en verslagen hart zal God niet verachten en de muren van Jeruzalem zal Hij herbouwen.” Hij stond aan de wieg van zorgcentrum ’s Heeren Loo, waartoe ook de Willem van den Bergh Stichting in Noordwijk behoort.

Hoogleraar Hans Reinders beschrijft het theologisch realisme van Jean Vanier als het gaat om mensen met een verstandelijke beperking. Vanier was oprichter van L’Arche. een internationale organisatie van leefgemeenschappen waarom gehandicapten en niet-gehandicapten bij elkaar wonen. De boodschap van Vanier was even simpel als confronterend: Ga met hen leven! Dan zul je ontdekken of je werkelijk een buurman van de armen bent. Vanier had het vaak over het gesprek dat Jezus voerde met de vrouw uit Samaria (Joh. 4:7-38) en over de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan (Luk. 10:30-37). Gods waarheid over ons leven is volgens hem tastbaar in de gekruisigde Christus, Die aanwezig is in de levens van de misdeelden. Er is geen weg om deze waarheid te vinden als deze ons niet naar hen leidt, aldus Vanier.

Binnen de beperkte ruimte om dit prachtige boek te duiden, nog enkele zinnen over Dietrich Bonhoeffer: „Leven dat door God is geschapen en in stand wordt gehouden, bezit een inherent recht, volledig onafhankelijk van zijn sociale bruikbaarheid…” Dit waardevolle boek bevat een schat aan informatie afkomstig uit belangrijke bronnen. Wie vanuit christelijk perspectief wil omgaan met mensen met –verstandelijke– beperkingen, vindt hier een goed fundament voor haar of zijn werk.

Bijbelse kernteksten

”Disability and the Gospel” van dr. Michael S. Beates is uit de praktijk geboren. Hij en echtgenote kregen meer dan dertig jaar geleden een eerste kind, hun dochter Jessica, met ernstige multiple stoornissen. De chromosoomafwijking ontstond kort na de conceptie en de verwachting was dat het kind vroeg zou overlijden. Toen Beates, docent aan de Reformed Theological Seminary, zijn boek schreef leefde ze echter nog.

Om ingrijpende vragen rond de handicap van zijn dochter te kunnen beantwoorden, bezon Beates zich op Bijbelse kernteksten over de gebrokenheid van het leven en over leven met beperkingen. Hij had al eerder geschreven over beperkingen in relatie tot de christelijke hoop.

”Disability and the Gospel” bevat een voorwoord van de grotendeels verlamde, maar erg actieve Joni Eareckson Tada (1950). Haar verlamming dateert van haar 17e. De denklijn in dit boek is praktisch, goed onderbouwd en soms prikkelend. De schrijver wil leren van het onderwijs dat de Bijbel geeft, maar legt zijn oor ook te luisteren bij stemmen uit het verleden, zoals van kerkvaders, joodse rabbijnen en reformatoren. Ook geeft hij aandacht aan hedendaagse opvattingen, zowel uit seculiere hoek als uit kerkelijke kring.

Het leven met Jessica veranderde het gezinsleven totaal. Mensen zijn sociale, communicerende wezens en hebben anderen lichamelijk en geestelijk nodig. Jessica mocht mee naar de kerk. Dat sprak niet vanzelf, omdat afwijkend gedrag niet altijd door kerkgangers wordt gewaardeerd. Maar in het ontdekken van de Bijbelse boodschap ontdekte Beates dat de kerk deze mensen nodig heeft. Dat legt hij uit aan de hand van het genezingswonder in Handelingen 3 en Openbaring 21:1-5. Handicaps en beperkingen komen zo als een theologisch motief naar voren.

Beates stelt de vraag waartoe de kerk in een (post)moderne tijd is geroepen als het gaat om mensen met een beperking. Welke fouten uit het verleden moeten we vermijden en welke werkelijkheid van God en Zijn Woord aanhangen? Wij leven in een enerverende tijd met geweldige technische mogelijkheden. Maar het is ook een tijd met krimpende hulpbronnen en afnemend geduld. Als we op dit punt iets hebben geleerd, dan is het dat beperkingen juist geduld, tijd, vertrouwen, toewijding en hoop behoeven.

Boekgegevens

Disability in the Christian Tradition. A Reader, Brian Brock, John Swinton (red.);
uitg. Wm. B. Eerdmans, Grand Rapids, 2012; ISBN 978 0 8028 6602 8; 564 blz.; $ 45,–;

Disability and the Gospel. How God Uses Our Brokenness to Display His Grace, Michael S. Beates (met voorwoord van Joni Eareckson Tada); uitg. Crossway, Wheaton, 2012; ISBN 978 1 4335 3045 6; 190 blz.; $ 15,99.