Moest dat tekort nu onder de 3 procent zijn of mocht 3 procent of iets hoger ook? Na de komst van Eurocommissaris Rehn vorige maand bleek het percentage niet in beton gegoten. Hij schaarde zich tot verbazing van sommigen achter de al door het kabinet geformuleerde doelstelling van de omvang van de bezuinigingen in 2014. In het licht van het bijna vijftig pagina’s tellende rapport van de Commissie met aanbevelingen voor de Nederlandse economie is dit echter niet zo vreemd. Natuurlijk wordt hierin wel over het tekort en de beheersing van de overheidsfinanciën geschreven, maar de hoofdmoot, laat staan het enige, is het zeker niet.

Allereerst is het goed om na te gaan waarom de Commissie met dit rapport kwam. Dat was met name op aandringen van de Nederlandse regering zelf. Nederland heeft er altijd voor gepleit dat Brussel streng zou toezien op de beheersing van de overheidsfinanciën in de lidstaten. Er is onder meer afgesproken dat in de periode mei/juni de Europese Commissie haar oordeel geeft over de begrotingsplannen van de lidstaten voor het volgende jaar. Er was dus geen sprake van bemoeizuchtige inmenging vanuit Brussel, zoals een wilde politicus met geverfd haar wilde beweren.

Wat valt in dit rapport te lezen? Veel bekende zaken. Volgens de Commissie liggen de uitdagingen voor Nederland op het terrein van de overheidsfinanciën, de arbeidsmarkt, de huizenmarkt en investeringen in onderzoek en ontwikkeling en onderwijs. De overheidsfinanciën moeten beheerst worden terwijl de economische groei nu laag is en de overheid maatregelen moet nemen om de groei op lange termijn te bevorderen. De Commissie vermeldt niet dat de lage (soms zelfs negatieve) rente de beheersing van de financiën vergemakkelijkt.

Vervolgens komt onvermijdelijk de huizenmarkt aan bod. De hypotheekrenteaftrek heeft de huizenbezitters aangespoord tot te hoge hypothecaire lasten. Bij dalende huizenprijzen remt dit de particuliere consumptie. Bovendien heeft de hypotheek­renteaftrek de banken verleid tot het uitzetten van te veel hypothecaire leningen. Samen met de strikte regulering van de huursector belemmert de hypotheekrenteaftrek arbeidsmobiliteit.

De vergrijzende bevolking brengt de houdbaarheid van de overheidsfinanciën en de financierbaarheid van het pensioensysteem in gevaar. Hoewel Nederland een uniek en goed ontwikkeld pensioensysteem heeft, is het de vraag of de toegezegde uitkeringen niet de ingelegde premies te boven gaan. Een verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd is dan onvermijdelijk. De Commissie constateert dat Nederland op dit terrein al maatregelen heeft genomen. In dit verband moeten er ook maatregelen genomen worden om de ouderenzorg te hervormen en daarmee langdurige zorg financierbaar te houden.

De arbeidsmarkt kan nog verbeterd worden door de deelname van vrouwen, minderheden en gehandicapten te bevorderen. Bovendien is er een gebrek aan technisch geschoold personeel.

Dit brengt me bij het laatste punt van de Commissie. Nederlandse bedrijven investeren al jaren te weinig in onderzoek en ontwikkeling. Hierdoor is er een gebrek aan hoog geschoold technisch personeel. Door dit tekort en door de druk op geld voor fundamenteel onderzoek ondermijnt Nederland zijn toekomstige concurrentie­positie. Het Nederlandse onderwijssysteem is in het algemeen goed, maar stimuleert niet de excellente studenten. Bovendien is er een gat tussen de behoefte en het aanbod van afgestudeerden die beschikken over de vaardigheden die in de praktijk nodig zijn. Dit geldt vooral voor het hoger beroepsonderwijs.

Aandacht voor de top

Duidelijk is dat het rapport van de Commissie over veel meer gaat dan over het tekort op de begroting voor 2014. Ik zie het dan ook niet zozeer als een dictaat met betrekking tot het begrotings­tekort, maar als een spiegel die ons voorhoudt wat er de afgelopen decennia is misgegaan.

Nederland heeft de afgelopen decennia te veel geïnvesteerd in stenen en uitkeringen en te weinig in onderzoek en ontwikkeling. De eerste zullen nooit renderen. Willen we als rijk land ons staande houden in de internationale concurrentie, dan zullen we juist in onderzoek en ontwikkeling en onderwijs moeten investeren. Bovendien zal daarbinnen veel aandacht moeten zijn voor de top. Naast een goede algemene basis moet Nederland op onderdelen excelleren.

Kortom, het devies is niet: Breng het begrotingstekort in 2014 terug naar 3 procent, maar: Nederland, hervorm. Verminder de uitgaven voor huizen en uitkeringen en verhoog die voor onderzoek, ontwikkeling en onderwijs.

De auteur is hoogleraar internationale economie aan de Radboud Universiteit Nijmegen.