Mede Titel: ”Encyclopedie van de holocaust”
Auteur: Robert Rozett en Shmuel Spector (red.)
Uitgeverij: Kok, Kampen i.s.m. Yad Vashem, Jeruzalem, 2003
ISBN 90 435 0698 2
Pagina’s: 526
Prijs: € 44,90. Dat de belangstelling voor de holocaust in de wereld niet is verminderd, is ongetwijfeld voor een groot deel te danken aan Yad Vashem. Dat is het beroemde instituut op de Berg Herzl in Jeruzalem dat tot taak heeft de holocaust te herdenken, onderzoeken en documenteren. Een bezoek aan Yad Vashem is onvergetelijk en zijn publicaties zijn aangrijpend. Onlangs is de ”Encyclopedie van de holocaust” in het Nederlands verschenen.

De leiders van Yad Vashem zijn zich er altijd van bewust geweest dat onderwijs van groot belang is om de herinnering aan de holocaust en zijn slachtoffers te waarborgen. De instelling heeft een school opgezet waar leerkrachten worden bijgeschoold in het geven van lessen over deze donkere bladzijde uit de recente geschiedenis. Maar dat is niet het enige. Yad Vashem verzorgt ook publicaties waarin de historici de gegevens over de holocaust presenteren. Het is mede dankzij het werk van Yad Vashem dat holocaustontkenners hun leugens moeilijk kunnen rondstrooien.

Het hoofd van de bibliotheek van Yad Vashem, dr. Robert Rozett, vertelt dat uitgever Shlomo Gafni van Jerusalem Publishing House hem benaderde met het idee een encyclopedie over de holocaust te publiceren. De encyclopedie zou bestemd zijn voor het algemene publiek en speciaal toegespitst worden op jongeren. „Bij jongeren moeten we denken aan degenen die in de hoogste klassen van de middelbare school zitten en aan eerste- en tweedejaarsstudenten.”

De belangen van Yad Vashem en de uitgever kwamen samen. De zakenman zag dat er een markt was voor een compact boek over de holocaust, omdat internationaal de belangstelling ervoor niet is verminderd. Yad Vashem zag mogelijkheden de kennis over de holocaust over een zo breed mogelijk publiek te verspreiden.

Holocauststudies
Rozett begon samen met zijn collega dr. Shmuel Spector aan de encyclopedie te werken. Ze leken bijzonder geschikt voor het project. Rozett haalde zijn doctoraat aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem in de holocauststudies en publiceerde diverse studies over deze zwarte periode uit de geschiedenis. De inmiddels gepensioneerde Spector was eerder al hoofdredacteur van de encyclopedie van Joodse gemeenschappen, die eveneens werd uitgegeven door Yad Vashem. Hij schreef verschillende werken over Joodse groepen aan de vooravond van de holocaust en over het beleid van de Jodenvernietiging door de nazi’s.

Aan het eind van de zomer zetten Rozett en Spector zich aan het werk. Ze maakten voor een groot deel gebruik van de gegevensbank die Yad Vashem al had. Deze databank werd ook gebruikt voor de samenstelling van de vierdelige ”Encyclopedie van de holocaust”, die in 1990 door uitgever Macmillan werd uitgebracht onder redactie van professor Israel Gutman van Yad Vashem. Het basismateriaal diende dus voor de productie van twee werken.

Rozett verrichtte het meeste schrijf- en redactiewerk. Hij werkte waar nodig gegevens bij en schreef twintig nieuwe lemma’s. Hij paste het taalgebruik aan bij de doelgroep. Hij kreeg hulp van de educatief redacteur Aviva Golbert uit Haifa, die de tekst verder behandelde. De schrijvers werkten met ingewikkeld materiaal dat op compacte en begrijpelijke wijze aan de lezer gepresenteerd moest worden. „De feiten zelf veranderden niet, ook al kun je over de interpretatie discussiëren.”

In 2000 rolde de Engelstalige eendelige ”Encyclopedie van de holocaust” van de persen. Het boek werd uitgegeven door Facts on File in samenwerking met Yad Vashem, terwijl het auteursrecht in handen was van uitgeverij Jerusalem Publishing House. Het boek is nu ook in het Nederlands vertaald en uitgegeven door uitgeverij Kok in Kampen. Een Spaanse vertaling is op komst.

Archief en bibliotheek
Dat een uitgever Yad Vashem vroeg de ”Encyclopedie van de holocaust” te schrijven ligt voor de hand. Dit gedenkinstituut heeft in de vijftig jaren van zijn bestaan zeer veel gegevens verzameld. Het vergaarde onder meer getuigenissen van holocaustoverlevenden en documenten uit Europese archieven die betrekking hebben op het tragische lot van het Europese Jodendom. De gegevens zijn ondergebracht in het archief en de bibliotheek. Rozett merkt over het verschil bondig op: „In de bibliotheek bevindt zich gepubliceerd materiaal, in het archief bevindt zich ongepubliceerd materiaal.”

Hij vervolgt: „We hebben hier veel boeken die vandaag de dag beschouwd zouden worden als zeldzaam en moeilijk te verwerven. We hebben bijvoorbeeld een antisemitische krant uit Roemenië uit de Tweede Wereldoorlog die op andere plaatsen niet makkelijk te vinden is. We bezitten boeken in het Jiddisch die heel zeldzaam zijn. We hebben hier ook boeken die de nazi’s in Duitsland hebben verboden en die later weer opnieuw uitgegeven zijn. Maar we hebben hier het origineel.”

Nieuwe aanwinsten
De bibliotheek bevat boeken, kranten, tijdschriften en cd-roms. Het meeste materiaal is geschreven in het Duits, het Engels en het Hebreeuws. De instelling verwerft per jaar 3500 nieuwe objecten. Historici en anderen schrijven nog steeds boeken over de holocaust. „We kijken ook altijd bij de antiquariaten. Ik heb onlangs nog enige atlassen uit 1930 besteld. Geografische gegevens zijn voor ons erg belangrijk.”

Rozett tikt een paar toetsen in en werpt een blik op het beeldscherm van zijn computer. Daarop verschijnen getallen over zijn bibliotheek. „We hebben 1586 publicaties in de Nederlandse taal. In het totaal hebben we er 89.000.” De instelling is elke dag open voor belangstellenden, maar alleen mensen die in Israël wonen kunnen materiaal lenen. Yad Vashem nodigt mensen die over de holocaust publiceren ertoe uit materiaal op te sturen - of het nu een wetenschappelijk-historisch, een literair of een autobiografisch werk betreft.