De centrale bank in de Verenigde Staten, de Fed, voert een ongekend expansief beleid, met een extreem lage rente en een ongebreidelde liquiditeitscreatie. Die weg werd begin 2009 ingeslagen, kort na het uitbreken van de kredietcrisis. De aanpak was bedoeld om de dreigingen daarvan het hoofd te bieden.

Momenteel koopt genoemde instelling elke maand 85 miljard dollar, omgerekend 65 miljard euro, aan staatsobligaties en hypotheekleningen op. De tegenpartij komt ruimer in haar financiële jasje te zitten, kan dus meer besteden en dat is goed om de bedrijvigheid aan te zwengelen. De huidige inzet geniet bekendheid onder de naam QE3, afkorting van quantitative easing, kwantitatieve versoepeling. Het toegevoegde cijfer duidt erop dat we praten over het derde programma van dit soort.

Inmiddels zijn de omstandigheden in de VS, anders dan die binnen de eurozone, een stuk verbeterd. De groei trekt aan, de huizenmarkt toont herstel en de werkloosheid daalt. Dat vormt voor de Fed reden om na te denken over het afbouwen van de niet eerder op deze schaal toegepaste interventies, want te lang doorgaan daarmee brengt het risico mee van een aanwakkerende inflatie. Voorzitter Ben Bernanke zinspeelde in mei er al op het roer om te gooien en vorige week herhaalde hij dat. De monetaire bestuurders overwegen het tempo van de steunaankopen later dit jaar te verlagen en mogelijk wordt dan in 2014 deze onconventionele maatregel volledig stilgelegd.

Dat sluit aan bij het pleidooi van de in Basel gevestigde Bank voor Internationale Betalingen (BIS), de overkoepelende organisatie van de centrale banken. Die gaf enkele dagen terug in zijn jaarverslag in stevige bewoordingen aan dat er in dit opzicht genoeg inspanningen zijn geleverd. Exit voor de monetaire stimulering, luidt de aanbeveling van die zijde.

De overvloed aan geld heeft in de achterliggende periode geleid tot een feestje op de beurzen. Al die dollars moesten ergens hun weg vinden. Onder invloed daarvan gingen de aandelenkoersen de hoogte in. De belangstelling voor obligaties stuwde de waarde van ook die papieren op en zorgde, tegengesteld daaraan, voor een lage kapitaalmarktrente.

Het was dan ook flink schrikken toen Bernanke sprak over de plannen om de voet van het gaspedaal te halen en terug te keren naar normale verhoudingen. Een paradoxale situatie dient zich daarbij aan: op zich is dat goed nieuws, want het wijst erop dat de Amerikaanse conjunctuur aan de beterende hand is, maar beleggers beschouwen het juist als slecht nieuws, want het betekent ook minder vraag naar aandelen en obligaties.

De vrees voor een krapper beleid heeft in de financiële handel, en dat niet alleen in de VS, flinke correcties veroorzaakt. Zo raakte de AEX binnen korte tijd de tot dusver opgebouwde winst in dit jaar helemaal kwijt. En wat te denken van de rente? De tienjaarstarieven aan de overkant van de Atlantische Oceaan zijn sinds begin mei met ongeveer een vol procentpunt geklommen, tot rond 2,5 procent. In Nederland bedragen die nu 2,0 procent, een aantal weken geleden lagen ze op circa 1,5 procent. Overal wordt lenen voor de overheden duurder.

Hier en daar duikt de herinnering op aan 1994. De groei veerde op en toenmalig Fedvoorzitter Alan Greenspan zag zich genoodzaakt op de rem te trappen om de inflatie te beteugelen. Dat leidde wereldwijd tot een sterk oplopende marktrente en bracht sommige landen in grote financiële problemen.

Ben Bernanke maakte in 2006 zijn opwachting als centraal bankier van de grootste economie. Eind januari 2014, na twee ambtstermijnen, gaat hij met pensioen. In de laatste fase van zijn Fedloopbaan wacht hem nog een zware klus: de markten laten afkicken van de liquiditeits­injecties waaraan zij verslaafd zijn geraakt. Hij moet voorkomen dat beleggers massaal de uitgang opzoeken en dat er snelle en forse rentestijgingen optreden, want zulke schokken zouden de internationale economie nieuwe schade toebrengen.