Dr. W. van Vlastuin stelt dat de energie die roomsen en luthersen steken in consensus beschamend is voor de gereformeerde gezindte (RD 19-6). Immers, onze verschilletjes zijn veel kleiner, en wat hebben wij bereikt aan consensus en eenheid?

Hoewel ik de vraag van dr. Van Vlastuin sympathiek vind, ben ik van mening dat deze vraagstelling in wezen buiten onze waarneming valt. Dr. Van Vlastuin stelt dat we opnieuw moeten leren spellen dat we één heilige algemene christelijke kerk geloven. Welnu, geloven valt volgens de Nederlandse Geloofs­belijdenis niet samen met waarnemen. De volmaaktheid van de kerk ligt elders. Daarom ga ik uit van één kerk van de Reformatie in een gebroken gestalte. Wat er hier en daar aan heling of heelwording is, is genade.

Als er in de Nederlandse Geloofsbelijdenis gesproken wordt van de éne ware kerk, dan moeten we dit zien in het licht van de strijd van de Reformatie met de Rooms-Katholieke Kerk. De kerk van de Hervorming was per definitie geen afscheiding van Rome, maar zij kwam in plaats van de Roomse Kerk. Die kerk was immers in de ogen van de reformatoren een valse kerk geworden. Zo gezien was de kerk van de Hervorming dus de ware kerk.

De kerk van de Hervorming ontstond en bestaat alleen door het Woord. Bovendien ben ik alleen uit genade en alleen door het geloof daarvan een levend lidmaat. De kerk is geen statisch, maar een dynamisch begrip. Zij is schepping van het Woord (door de Geest), en alleen door het geloof kunnen we haar belijden. Dat is iets anders dan zien en betekent dat we haar geloven al zien we er soms niets van.

De kerk der eeuwen is schepping van het Woord door de Geest. De kerk van de Hervorming werd opnieuw geschapen door Woord en Geest. Luther heeft die kerk niet gemaakt, deze ontstond nadat Luther geëxcommuniceerd werd. Toen heeft Luther gezegd: Waar het Woord is, daar is de kerk. Deze was nu in de plaats gekomen van de valse kerk. Simpel gezegd: omdat het Woord (met Luther) er uitgeworpen werd, ging de kerk mee.

Daarna is die ware kerk (de kerk van de Hervorming) opgesplitst in vele delen; die ene ware kerk is nu in tientallen stukjes verdeeld. Een zondige en schuldige gebrokenheid? Ja! Maar wij kunnen de zaak alleen maar erger maken. Dat gebeurt zodra mensen een kerk gaan formeren. Alle maakwerk leidt tot breekwerk.

Ik geloof dat het Woord van God in de bediening van de verzoening de ware kerk schept overal waar zij op de rechte wijze wordt bediend. Zo is er herkenning over kerkmuren heen. Daarom pleit ik voor kanselruil of beter: kansel­opening. Zo kan de gebroken kerk van binnenuit worden genezen: eerst de inhoud, dan de vorm. En niet andersom.

De stelling: ”Waar de ware kerk is, daar is het Woord” (alleen maar te horen), is rooms. Bij Rome is het Woord ingebed in de traditie of de kerk. Bij de Reformatie is het precies anders om: waar het Woord is, daar is de kerk. Eigenlijk is het onthullend en ook een beetje onthutsend, want we horen dit, maar zien het niet. Of zouden we ten diepste moeten vaststellen dat we het zien, maar niet horen omdat we dit niet willen horen met de ‘horigheid’ van het Woord van God?

We zijn dus één door het Woord. En zo ook één uit genade en door het geloof. Onze Nederlandse Geloofsbelijdenis belijdt daarom een geestelijke eenheid. En die wordt nooit gemaakt of gegarandeerd door de vorm, de uiterlijke eenheid.

Wij strijden vandaag voor kerkelijke gemeenschap in plaats van gemeenschappelijke kerkelijkheid, zowel op het niveau van de plaatselijke gemeente als van de landelijke kerk. De nood van de secularisatie schreeuwt echter om een reformatie van ons kerkbegrip. Als de ons overgelaten marges van het kerkelijk leven waarlijk gereformeerd zijn, wordt een stervende kerk een wervende kerk. Zo niet, dan sterft ze voorgoed uit in West-Europa en in ons land.

De auteur is hervormd emeritus predikant.