Presidentsverkiezingen in Iran brengen doorgaans veel werk met zich mee. Niet in de laatste plaats voor de Raad van Hoeders, de ‘ballotagecommissie’ die bepaalt wie er wel en wie er niet aan de race om het hoogste ambt in de Islamitische Republiek mag meedoen.

De Raad van Hoeders, bestaande uit zes juristen en zes geestelijken, boog zich de afgelopen weken over de lijst van presidentskandidaten. Over hun schouder keek ayatollah Ali Khamenei mee. Want de geestelijk leider van Iran heeft uiteindelijk de laatste stem in het kapittel – in alles.

Niet iedereen viel in de smaak bij de raad. Zo moest voormalig president Akbar Hashemi Rafsanjani al vroegtijdig het veld ruimen. Hij werd als té hervormingsgezind beschouwd.

In zijn kielzog volgde deze week Mohammed Reza Aref, eveneens iemand die als voorstander van veranderingen bekendstaat. Hij trad naar eigen zeggen terug op verzoek van oud-president Khatami, de leider van de hervormingsgezinde beweging in Iran. Maar achter de schermen wordt beweerd dat de Raad van Hoeders Aref een flinke duw in de rug heeft gegeven.

Eerbiedigen

Opmerkelijk genoeg verdween ook de voormalig voorzitter van het Iraanse parlement, Gholamali Haddad Adel, deze week van het toneel. Haddad Adel is een vertrouweling van ayatollah Khamenei. Zijn dochter is gehuwd met een zoon van Khamenei.

Volgens Haddad Adel wilde hij met zijn terugtrekking „de criteria eerbiedigen die de Opperste Leider van de Revolutie (Khamenei) heeft opgesteld voor de keuze van de presidentskandidaat.”

Alom werd er gespeculeerd over de reden van Haddad Adel om uit de race te stappen. Inmiddels is wel duidelijk waarom. Een groep invloedrijke geestelijken in Iran heeft zich namelijk deze week uitgesproken voor presidentskandidaat Ali Akbar Velayati. De ex-minister van Buitenlandse Zaken is een van de belangrijkste adviseurs van Khamenei.

Ayatollah Mohammad Yazdi liet begin deze week weten dat de meeste leden van zijn Vereniging van Leraren van de Seminaries van Qom Velayati steunen. De vereniging is een van de belangrijkste organisaties van geestelijken in Qom. De Iraanse stad, zo’n 120 kilometer ten zuiden van de hoofdstad Teheran, vormt het religieuze centrum van de ayatollahs, die de macht in 1979 in handen kregen tijdens de Islamitische Revolutie onder leiding van Ruhollah Khomeini.

Stemadvies

Met haar uitspraak heeft de Iraanse geestelijkheid een belangrijk stemadvies aan de Iraanse bevolking afgegeven. Dat wil niet zeggen dat Velayati nu automatisch de nieuwe president wordt. Ook de conservatieve kandidaten Jalili en Qalibaf worden nog altijd als goede kanshebbers beschouwd. Maar hoe dan ook zal het volgende Iraanse staatshoofd behoudend zijn – en een trouw volger van de Opperste Leider.

De vorige verkiezingen, in 2009, ontaardden in hevige straatprotesten. De oppositie, onder leiding van presidentskandidaat Musavi, claimde dat er op grote schaal met de uitslagen was geknoeid. Even leek het erop dat de Arabische lente ook naar Iran was overgewaaid. Maar de autoriteiten wisten de onlusten met fors geweld de kop in te drukken.

Een herhaling van de gebeurtenissen van vier jaar geleden wilde het regime dit keer koste wat het kost voorkomen. En dus filterde de Raad van Hoeders van tevoren alle ‘dubieuze’ kandidaten er nauwkeurig uit. Veiligheidsdiensten en de gevreesde Basjisjmilitie kregen de opdracht plannen uit te werken om eventuele ongeregeldheden zo snel mogelijk te beëindigen.

Wie er vrijdag ook als overwinnaar uit de bus komt, de nieuwe president van Iran wacht geen gemakkelijke taak. Het land bevindt zich in een ernstige economische crisis, mede als gevolg van de inmiddels jarenlange westerse sancties wegens het omstreden atoomprogramma van de Islamitische Republiek. De cijfers wisselen, maar algemeen wordt aangenomen dat de Iraanse olie-export –de belangrijkste bron van inkomsten– met minstens een kwart is gedaald.

Vriendjespolitiek

Alle kandidaten hebben daarom in hun campagne herstel van de kwakkelende economie beloofd. Zij veroordelen unaniem het economisch beleid van zittend president Ahmadinejad, dat zij als een systeem van vriendjespolitiek betitelen. In plaats daarvan stellen zij beter bestuur, bestrijding van corruptie en stimulering van privatisering in het vooruitzicht.

Onder de westerse strafmaatregelen zal het echter geen sinecure zijn om de Iraanse staatshuishouding op orde te brengen. Geen van de kandidaten heeft het aangedurfd de wenselijkheid van het Iraanse atoomprogramma in twijfel te trekken, en dus lijkt er vooralsnog geen uitzicht op versoepeling van de sancties en bespoediging van het economisch herstel.

Behalve opbouw van de economie wachten de nieuwe Iraanse president ook grote strategische uitdagingen. Het Midden-Oosten is in toenemende mate verwikkeld in een confrontatie tussen soennitische en sjjitische krachten.

Het overwegend sjiitische Iran is al jaren bezig zijn invloedssfeer in de regio te vergroten. Met wisselend succes. Weliswaar is er in Irak een sjiitische premier aan de macht en zwaait in Libanon geestverwant Hezbollah de scepter.

Maar in Syrië dreigt Iran een belangrijke bondgenoot te verliezen. Het regime van president Bashar al-Assad is al twee jaar in een bloedige burgeroorlog verwikkeld. Opstandige, voornamelijk soennitische strijdgroepen hebben het op de macht in het Arabische land voorzien.

Einde niet in zicht

Hoewel de troepen van Assad de afgelopen weken behoorlijke militaire successen boekten is het einde van het conflict nog bepaald niet in zicht. Zeker nu ook de Verenigde Staten overwegen om gematigde opstandelingen van wapens te voorzien.

Een soennitische machtsovername in Syrië zou een gevoelige slag voor Iran zijn. Niet alleen raakt Teheran daarmee een politiek en geestelijk medestander kwijt, het verliest ook de controle over de aanvoerroute naar Hezbollah, waarmee het Iraanse regime sinds jaar en dag een oorlog-op-afstand tegen Israël voert.

De nieuwe Iraanse president zal er dan ook alles aan doen om het Syrische regime in het zadel te houden en de sjiitische invloedssfeer te behouden en waar mogelijk uit te breiden.

Dat laatste is de grote opdracht van de Iraanse ayatollahs: het verspreiden van de Islamitische Revolutie. In dat teken staat elk Iraans presidentschap, ongeacht welke kandidaat de verkiezingen wint.

Als niemand vrijdag de absolute meerderheid weet te behalen, volgt een week later een tweede ronde tussen de twee kandidaten met de meeste stemmen. Op 3 augustus bepaalt ayatollah Khamenei eigenhandig wie de verkiezingen heeft gewonnen en de eed voor het parlement mag afleggen. Die laatste stem van de Opperste Leider laat eens te meer zien wie de échte baas in Iran is.

Paria en populist

De Iraanse president Mahmud Ahmadinejad moet na twee ambtstermijnen het veld ruimen. Afscheid van een paria en populist.

Als geen ander wist Ahmadinejad dat hij niet de échte macht in zijn land in handen had. Die berust bij de geestelijkheid, belichaamd in de persoon van ayatollah Ali Khamenei.

En dus probeerde Achmadinejad zich op andere manieren in de kijker te spelen. Eerst en vooral door zich als man van het volk te presenteren. Al bij de campagne voor zijn eerste verkiezing tot president liet hij zich graag filmen in het huis van eenvoudige plattelandmensen.

Maar ook door onversneden retoriek. Met zijn uitspraken over het vernietigen van de staat Israël, bijvoorbeeld. Of zijn onafgebroken verdediging van het Iraanse nucleaire programma tijdens toespraken tot de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties.

Daarmee wist Ahmadinejad een internationaal podium te creëren dat in feite niet in verhouding stond tot zijn werkelijke politieke invloed. Het maakte hem ook tot een paria die nog maar door weinig machthebbers in de wereld serieus werd genomen.