Een stuk of dertig titels heeft Renate Dorrestein al op haar naam staan. Gemiddeld een boek per jaar. Maar vorig jaar wilde het haar ineens niet meer lukken, een verhaal schrijven. Er bleef dus maar één ding over: het probleem van het writer’s block onderzoeken en daar een verslag van schrijven.

In ”De blokkade” bekijkt Dorrestein de zaak van alle kanten en laat ze er allerlei schrijvers, filosofen en psychologen op los – één lange zoektocht langs de meest uiteenlopende verklaringen en beschouwingen. Ze loopt als het ware cirkels rond haar writer’s block, om uiteindelijk tot een belangrijk inzicht te komen: het is een trauma uit haar jeugd, dat haar nog steeds in de weg staat.

Het is fascinerende lectuur, dit boek. Niet in de laatste plaats omdat het zo veel inzicht in het schrijverschap en het boekenvak oplevert. Maar toch vooral omdat het je laat afdalen naar de diepere lagen van de menselijke geest. Zelfs al begrijp je daar aan het eind van het boek niet veel meer van dan aan het begin, en blijf je vooral achter met de overtuiging dat al die psychologen en filosofen er de hele geschiedenis door ook maar een slag naar slaan.

Wat het boekenvak betreft: Dorrestein stelt zich allereerst de vraag of het misschien iets te maken heeft met de dalende verkoopcijfers en het afnemende aantal lezers, dat ze er niet meer toe komen kan om verhalen te schrijven. „Uitgerekend de belangstelling voor literaire fictie, mijn eigen genre, is momenteel geringer dan sinds mensenheugenis het geval was. (…) Ik betrap me erop dat ik, heel kinderachtig, denk: is het gek dat ik er op deze manier geen zin meer in heb?”

Je vraagt je meteen af: zouden meer schrijvers daarmee worstelen, met het gevoel dat ze op een zinkend schip zitten en maar beter snel kunnen gaan denken aan een carrièreswitch? Schrijven en publiceren is, op internet, tegenwoordig makkelijker dan ooit, en miljoenen mensen leven op die manier hun schrijfdrang uit. Maar als niemand nog voor je werk betaalt, verliest het natuurlijk wél aan status en aan (materiële) waarde. En dat doet vast iets met je zelfbewustzijn als schrijver, zeker als je –zoals Dorrestein– begonnen bent in een tijd waarin succes je wél kwam aanwaaien en de groeimogelijkheden eindeloos leken.

Toch blijken de krimpende verkoopcijfers uiteindelijk niet de belangrijkste verklaring voor Dorresteins schrijversblok te zijn. De ware oorzaak zit dieper, maar waar precies, dat blijft vele pagina’s lang een raadsel. Misschien, schrijft Dorrestein, heeft het te maken met een te hoge productie. Met de goede kritieken van haar laatste roman – want ook door erkenning en succes kunnen schrijvers helemaal in de stress schieten. Met ouder worden, uitgeschreven zijn over je grote thema’s en het gevoel hebben dat je stijl niet meer van deze tijd is.

Pas halverwege het boek is Dorrestein zo ver dat ze zeggen kan: ik ben bang om te schrijven – waarop uiteraard een zoektocht volgt naar de oorzaken van de angst. Ze googelt op internet naar zinvolle informatie, zit met journalist Frénk van der Linden aan de koffie, mailt met schrijver Thomas Rosenboom, gaat op bezoek bij filosoof Ad Verbrugge en psycholoog Jan Derksen, leest boeken van neuroloog Alice Flaherty.

Flaherty’s werk vindt ze uitermate interessant, want de theorie over inspiratie die daarin ontwikkeld wordt, sluit sterk aan bij Dorresteins eigen ervaringen: „Er zijn neurologische aanwijzingen dat de religieuze vervoering van de mystici van weleer overeenkomt met de ervaring van veel schrijvers dat hun werk van buitenaf komt (…): zoals de mysticus Gods stem hoorde, zo krijgt de kunstenaar naar zijn gevoel een boodschap van de Muze door.” Hoe sterker die ervaring, hoe meer zingeving de schrijver ervaart – en hoe harder hij dus zal instorten als hij het gevoel heeft dat het niet meer lukt.

Het zou, volgens Dorrestein, verklaren waarom kunstenaars pas sinds de periode van de romantiek aan zoiets als een writer’s block kunnen lijden: pas in de achttiende, negentiende eeuw ontstond het beeld van de creatieve, originele, geïnspireerde en gekwelde kunstenaar, terwijl schrijven eerder vooral een kwestie van ambacht was.

Daar zit vast iets in, maar toch geloof ik dat het blokkadeprobleem ouder is – al had het dan vroeger een andere naam en werd het ingebed in andere theorieën. Ik zou bijvoorbeeld wel willen weten hoe het zit met de melancholie die schrijvers al sinds de tijd van Aristoteles treft. En met het geloof in inspiratie dat al sinds de klassieke oudheid onze westerse literatuurgeschiedenis doordringt. Ook bij christelijke auteurs, hoewel die uiteraard onderscheid maken tussen de goddelijke inspiratie van de Bijbelschrijvers en de algemenere inspiratie van kunstenaars en wetenschappers. Als ik theoloog was, ging ik eens een onderzoekje doen naar een –bij mijn weten– totaal onbetreden terrein: de historische opvattingen van christelijke theologen over de inwerking van engelen en demonen op de menselijke verbeelding. Maar dat terzijde.

Wat me intrigeert in Dorresteins boek is de veelheid aan invalshoeken en theorieën waarmee je het probleem van de schrijversblokkade te lijf kunt gaan. Slechts de religieuze verklaring –de schrijver heeft het contact met God verloren– ontbreekt, want literatuur, psychologie, neurologie en filosofie hebben hier de rol van het geloof overgenomen.

Intussen verbaast het me een beetje dat Dorrestein het freudiaanse inzicht dat ze uiteindelijk krijgt –over het trauma dat de zelfmoord van haar zusje in haar leven vormt– op de laatste bladzijden omhelst als dé verklaring van alle dingen. Dat maakt het verhaal mooi afgerond, en dat is wat elke schrijver wil: de dingen kloppend krijgen en in een bezield verband zetten, zodat het lijden zin krijgt. Zélf werken aan het probleem. Maar soms is het leven gewoon te ingewikkeld voor woorden, en niemand weet waarom.

”De blokkade”, Renate Dorrestein; uitg. Podium, Amsterdam, 2013; ISBN 978 90 5759 562 2; 190 blz.; € 17,50.