Het nut van de koningin in haar hoedanigheid als staatshoofd is moeilijk te overschatten. De voornaamste reden waarom een monarchie een sterke regeringsvorm is, is dat zij begrijpelijk is. De grote massa der mensheid begrijpt haar en bijna nergens ter wereld begrijpt zij een andere regeringsvorm.

Men zegt wel dat mensen worden beheerst door wat zij zich verbeelden, maar het is juister om te zeggen dat zij worden geregeerd door hun gebrek aan verbeeldingskracht. De aard van een grondwet, het werk van een parlement, het spel der partijen, het tersluiks ontstaan van een publieke opinie, het zijn ingewikkelde zaken, moeilijk te doorgronden, en ze worden licht verkeerd begrepen. Maar het werk van één wil, het fiat van één geest, dat zijn toegankelijke denkbeelden: iedereen kan ze bevatten en niemand zal ze ooit vergeten.

Leggen wij de grote massa der mensheid de vraag voor: „Wilt u geregeerd worden door een koning of wilt u geregeerd worden door een grondwet?” dan komt die vraag op het volgende neer: „Wilt u geregeerd worden op een wijze die u begrijpt of wilt u geregeerd worden op een wijze die u niet zult begrijpen?”

Die vraag werd aan het Franse volk voorgelegd, waaraan werd gevraagd: „Wilt u geregeerd worden door Lodewijk Napoleon of wilt u geregeerd worden door een parlement?” Het Franse volk zei: „Wij willen geregeerd worden door die ene man die wij ons kunnen voorstellen, niet door vele mannen die wij ons niet kunnen voorstellen.”

We hebben hele bevolkingslagen die niet in staat zijn het idee van een grondwet te bevatten, die niet in staat zijn ook maar de minste aanhankelijkheid te voelen voor onpersoonlijke wetten. De meesten weten weliswaar vaag dat er nog andere instellingen dan de koningin zijn en bepaalde regels volgens welke zij regeert. Maar een groot aantal wil zich het liefst met haar persoonlijk bezighouden en daarom is zij van onschatbaar belang.

Bij een republiek zijn er slechts moeilijke ideeën aan het bewind; bij een constitutionele monarchie is er ook een toegankelijk idee: zij bevat een begrijpelijk element voor de domme meerderheid, en ingewikkelde wetten en opvattingen voor de enkele doordenker.

Roman

Een familie op de troon is ook een interessant idee. Daardoor wordt de trots van de heerschappij teruggebracht tot het niveau van het alledaagse leven.

Geen gevoel kan als kinderachtiger worden beschouwd dan het enthousiasme van het volk bij een koninklijk huwelijk. Zij behandelen iets als een grote politieke gebeurtenis wat, als we het zuiver zakelijk bekijken, slechts van heel weinig belang is. Maar geen enkel gevoel kon waarschijnlijk beter passen bij de menselijke natuur. De vrouwen –op zijn minst de helft van de mensheid– vinden een huwelijk vijftigmaal belangrijker dan een ministerie.

Maar slechts een enkele cynicus verdraagt dat een mooie roman, al is het maar vluchtig, de droge taferelen van de serieuze wereld schildert. Een prinselijk huwelijk is de schitterende versie van een universeel feit en als zodanig boeit het de mensheid mateloos. Wij glimlachen om de hofkroniek, maar vergeet niet hoeveel mensen haar lezen! Het nut ervan is niet gelegen in wat erin staat, maar in degenen die het aanspreekt.

Om de zaak bondig te formuleren: het koningschap is een regeringsvorm waarbij de aandacht van het volk wordt gericht op één persoon die interessante dingen doet. De republiek is een regeringsvorm waarbij de aandacht wordt verdeeld over velen die allemaal oninteressante dingen doen. Dienovereenkomstig zal het koningschap, zolang het mensenhart sterk en het mensenverstand zwak is, sterk staan, omdat het vage gevoelens aanspreekt en zal de republiek zwak staan omdat zij een beroep doet op begrip.

Religieuze wijding

Ten tweede. De monarchie schraagt onze regering met de stut van de religie. Het is niet zo gemakkelijk uit te leggen waarom dat zo zou moeten zijn. Iedere onderlegde theoloog zal zeggen dat het net zozeer de plicht is van iemand die in een republiek is geboren om die republiek te gehoorzamen, als het de plicht is van iemand die onder een monarch is geboren om die monarch te gehoorzamen.

Maar de meerderheid van het volk denkt er niet zo over. Zij is het eens met de eed van trouw, zij zegt dat het haar plicht is de ‘koningin’ te gehoorzamen en zij koestert slechts vage ideeën over gehoorzaamheid aan de wet zonder een koningin. Vraagt men de overgrote meerderheid van de onderdanen van de koningin volgens welk recht zij regeert, dan zullen zij u nooit vertellen dat zij regeert krachtens het parlement. Zij zullen zeggen dat zij regeert „bij de gratie Gods”, ze geloven dat zij een mystieke verplichting hebben haar te gehoorzamen.

Toen haar familie de kroon verwierf, werd het een soort verraad om vast te houden aan het onveranderlijk recht van lineaire soevereiniteit, want dat kwam neer op zeggen dat de aanspraken van een andere familie sterker waren dan de hare: maar nu, in de kronkelige gang van menselijke gebeurtenissen, is juist dat gevoel haar zekerste en grootste steun geworden. De monarchie bevestigt door haar religieuze wijding thans onze hele politieke orde. Ze verleent nu grote macht aan de hele grondwet, door zich omwille van zichzelf van de goedgelovige gehoorzaamheid van enorme massa’s te verzekeren.

Mysterie

De voornaamste reden waarom een monarchie zo doeltreffend onze hele staat heiligt, moeten wij zoeken in die ene eigenschap die veel Amerikanen en utilisten doet glimlachen. Zij lachen om dit ‘extraatje’, zoals de Yankees het hebben genoemd, om dit enige transcendente element. Zij citeren Napoleon, die zei „dat hij niet wenste te worden vetgemest in nietsdoen”, toen hij weigerde groot keurvorst te worden volgens de grondwet van Abbé Sieyès, een ambt dat was afgekeken van de constitutionele monarchie.

Maar zulke bezwaren slaan de plank geheel mis. Ongetwijfeld was het een absurd idee van Abbé Sieyès dat er een nieuwe instelling –zonder enig respect te erven en niet gewijd door enige religie– moest worden geschapen om te voorzien in een soort ambt dat in landen met een monarchistisch verleden werd bekleed door een grondwettelijke koning. Een dergelijke instelling is bij lange na niet verheven genoeg om alom respect af te dwingen en te nieuwerwets en te kunstmatig om zichzelf te doen respecteren.

En om de absurditeit volslagen ten top te voeren, werd dit ambt van werkeloze nutteloosheid en gefingeerde heiligheid aangeboden aan Napoleon, de actiefste man van Frankrijk, die het grootste talent had voor zaken, zij het geen gewijde, en die uitsluitend geschikt was voor actie.

De blunder van Sieyès doet echter de uitmuntendheid van de ware monarchie het beste uitkomen. Als een koning zegenend moet werken, kan hij maar het best onaantastbaar zijn. Het moet duidelijk zijn dat een vorst niets verkeerd kan doen. Wat hij doet, moet niet al te zeer met gewone maten worden gemeten. Hij moet zich op eenzame hoogte bevinden.

Aangezien de functies van het koningshuis voor het grootste deel latent zijn, voldoet het aan deze voorwaarde. Het schijnt te ordenen, het schijnt nooit te worstelen. Het is over het algemeen verborgen als een mysterie, soms opgevoerd als schouwspel, maar het is in geen van beide gevallen controversieel. Het volk kan verdeeld zijn in partijen, de kroon staat daarboven.

Dat duidelijke onderscheid is wat het koningshuis verre houdt van vijandelijkheden en ontwijding, wat zijn mysterie bewaart, wat het in staat stelt zich te verzekeren van de aanhankelijkheid van de ruziënde partijen – en een zichtbaar symbool van eenheid te zijn voor hen die nog zo onvoldoende zijn opgeleid dat zij een symbool nodig hebben.

Hoofd

Ten derde: de koningin is het hoofd van onze samenleving. Zou zij er niet zijn, dan zou de premier de eerste persoon van het land zijn. Hij en zijn eventuele vrouw zouden buitenlandse ministers moeten ontvangen, af en toe buitenlandse staatshoofden, en de voornaamste feesten van het land geven; hij en zij zouden vooraan staan in het schouwspel des levens; zij zouden Engeland vertegenwoordigen in de ogen van vreemde volkeren, zij zouden de regering van Engeland vertegenwoordigen in de ogen van de Engelsen zelf.

Een wereld waarin deze verandering niet veel kwaad zou kunnen, is heel gemakkelijk voor te stellen. In een land waarin mensen niet veel geven om uiterlijk vertoon, waarin de aard van de mens nuchter is, waarin men uitsluitend let op belangrijke zaken, zou deze aangelegenheid van ondergeschikt belang zijn. Of lord en lady Derby nu buitenlandse ministers hebben ontvangen, of lord en lady Palmerston, dat zou iedereen koud laten, en de vraag of zij de mooiste feesten gaven zou alleen belangrijk zijn voor de genodigden op die feesten.

Een volk van flegmatieke filosofen zou het onverschillig laten hoe alle uiterlijkheden des levens werden verzorgd. Wie er op het toneel staat is niet van belang, tenzij men wil weten wat er wordt gespeeld. Maar van alle naties ter wereld zijn de Engelsen wellicht het minst een natie van zuivere filosofen. Het zou voor ons een ingrijpende aangelegenheid zijn elke vier of vijf jaar het zichtbare hoofd van onze wereld te moeten zien veranderen.

Vermomming

Ten slotte, het constitutioneel koningschap werkt als vermomming. Het stelt onze ware heersers in staat te wisselen zonder dat mensen die er niet op letten dat opmerken. Een parlementaire regering staat zwak in tijden van problemen. De eerste minister –de baas van wie alles afhangt, die de verantwoordelijkheid krijgt als iemand haar moet krijgen, die geweld moet gebruiken als dat nodig is– is niet blijvend aan de macht. Hij bekleedt zijn ambt, bij de gratie van de regering, met enige onzekerheid.

Bij een volk dat zo’n regeringsvorm gewend is, kan zo’n functionaris dapper zijn, hij kan, als hij niet op het parlement kan steunen, op het volk steunen dat hem begrijpt en waardeert.

Als de regering pas is gevormd, is het voor zo’n minister echter moeilijk zo dapper te zijn als hij zou moeten zijn. Zijn macht berust te veel op menselijke rede en te weinig op menselijk instinct. De traditionele macht van de erfvorst is op zo’n moment van onschatbare waarde.

De auteur was een Britse zakenman en journalist. Hij leefde van 1826-1877. Dit artikel is een bewerking van een hoofdstuk uit het recent verschenen boek ”De magie van de monarchie”.
De magie van de monarchie, Walter Bagehot; uitg. Elsevier Boeken, Amsterdam, 2013; ISBN 978 90 352 5108 3; 204 blz.; € 12,95.