”De slavenring”
Auteur: Simone van der Vlugt, uitg. Lemniscaat, Rotterdam, 2003; ISBN 90 5637 486 9; 210 blz.; € 13,95; ”Wolfsroedel”, door Floortje Zwigtman
Uitgeverij: De Fontein, Baarn, 2003
ISBN 90 261 1943 7
Pagina’s: 512
Prijs: € 12,50.

Twee boeken samen recenseren kan leiden tot het vergelijken van appels met peren. ”Wolfsroedel” van Floortje Zwigtman en ”De slavenring” van Simone van der Vlugt hebben echter een aantal oppervlakkige dingen gemeen: het zijn historische romans en ze zijn geschreven door vrij jonge auteurs. Voor Floortje Zwigtman is ”Wolfsroedel” haar tweede boek, Simone van de Vlugt heeft nu zeven historische romans geschreven.

Over ”Wolfsroedel” van Floortje Zwigtman had ik dingen gelezen die mijn lust tot lezen vrijwel hadden doen vergaan. Het was „het bloedigste jeugdboek ooit”, volgens NRC-recensent Judith Eiselin. Het was een boek dat door de beschreven gewelddadigheid absoluut niet in kinderhanden hoorde, vond Volkskrant-recensent Marieke Henselmans. Over het boek is een uitgebreide internetdiscussie geweest. Henselmans werd verweten dat zij niet literair recenseerde, maar pedagogisch. Ze beoordeelde het boek meer naar de complexe en heftige inhoud dan naar de literaire vorm. Pas toen een kennis, jeugdbibliothecaresse, over haar leeservaring vertelde, begreep ik dat het boek meer was dan een beschrijving van oorlog en geweld.

”Wolfsroedel” is een letterlijk en figuurlijk zwaar boek. Het heeft ruim 500 bladzijden en vertelt meerdere verhalen door elkaar, die ook nog eens in verschillende tijden spelen. In het kader van de raamvertelling vertelt de Roemeense Vilcu het verhaal van zijn vader, Ion Brebu. Als Ion Brebu een jaar of veertien is, wil hij avontuur in plaats van een armoedig boerenbestaan en met zijn vrienden Alexandru en Vulpe sluit hij zich aan bij de Wolfsroedel, de bende van Vulpes broer Lupu.

De eerste opdracht waarmee de drie moeten bewijzen een waardig lid van de bende te zijn, lijkt nog betrekkelijk eenvoudig: steel een brood. Gaandeweg worden de opdrachten steeds wreder, steeds bloediger. Lupu en Vulpe raken in een machtsstrijd verwikkeld: beiden eisen het waardevolle zwaard op dat ze door grafschennis in handen hebben gekregen. Zo worden de twee broers elkaars vijanden en tegenstanders.

Schokkend
Evenals Lupu en Vulpe in de negentiende eeuw, stonden vroeger, in de vijftiende eeuw, twee prinsen, Radu en Vlad Tepes als vijanden tegenover elkaar. Die verhalen spelen door elkaar heen. Ook spelen er nog een mysterieuze schaapherder en een kluizenaar die een weddenschap hebben gesloten: is de mens van nature goed of slecht?Verschrikkelijk en schokkend is een hoofdstuk als dat van pagina 248 tot 269, waarbij de aanval van de Wolven op een koopliedenkaravaan vervlochten wordt met de beschrijving van een slag van eeuwen eerder. Hierin laat Zwigtman zien hoe moorden een soort euforie teweegbrengt.

En dat is echt niet het enige schokkende hoofdstuk. Halverwege het boek vroeg ik me geregeld af hoe deze Ion Brebu ooit weer in de ’normale’ samenleving zou kunnen passen. Hoe kun je, met zo’n geschiedenis, met zo veel om te verzwijgen, echtgenoot en vader zijn? En wat moet de zoon Vilcu met dit verhaal? Hij schrijft het op verzoek van een archeoloog, maar begint zijn nawoord met „mijn vader was een fantast”, waarmee hij het verhaal op losse schroeven zet.

Veelzeggend over Zwigtmans bedoelingen is het motto voorin: Prediker 1:9-10. „Hetgeen er geweest is, hetzelfde zal er zijn. Hetgeen er gedaan is, hetzelfde zal er gedaan worden. Is er enig ding waarvan men zou kunnen zeggen, zie het is nieuw? Het is er altijd geweest, in de eeuwen die voor ons geweest zijn.”

Veelzeggend: de mens is tot veel slechts in staat, in welke tijd hij ook leeft of leefde. Opvallend is wel dat het taalgebruik van de bendeleden veel minder ruw is dan je zou verwachten; als er gevloekt wordt, is dat in het Roemeens zodat je achterin de woordenlijst moet gaan zoeken en waar bijvoorbeeld als verklaring „grove Roemeense vloek” staat.

Haatgevoelens
Met de echo van ”Wolfsroedel” nog in mijn hoofd begon ik aan ”De slavenring”. Simone van der Vlugt heeft hiervoor een andere historische periode gekozen dan voor haar vorige verhalen. Het boek speelt in de eerste eeuw na Christus, als de Romeinen het gebied van de Cananefaten (altijd gedacht dat het Caninefaten waren, maar Van der Vlugt schrijft consequent over Cananefaten) bezet houden.

Folkrad, een van de hoofdpersonen, is zoon van het stamhoofd. Hij bevrijdt een meisje van haar Romeinse aanranders en doodt daarbij twee soldaten. Voor Folkrad zijn de Romeinen ’varkens’ en ’honden’. Die benaming, hoe begrijpelijk ook vanuit Cananefaats oogpunt, roept in herinnering wat Zwigtman in ”Wolfsroedel” zegt: om mensen tot vijanden te maken moet je ze anders noemen: een andere naam rechtvaardigt eerder je haatgevoelens. Van der Vlugts stijl is eenvoudig, soms wat vlak, zodat dramatische gebeurtenissen weinig diepte krijgen. Als Folkrad de Romeinse soldaten heeft gedood, merkt hij „dat zijn armen en benen trillen.” Hij inspecteert het lichaam en zegt: „Die is er geweest.” Tamelijk emotieloos en kleurloos wordt hier zo’n dramatische gebeurtenis beschreven.

Bij een wraakoefening komt de hele bevolking van de nederzetting om, behalve Folkrad, die zich in het moeras bevindt. Hij wordt gevangengenomen en komt als slaaf in een rijk Romeins huishouden terecht, bij Heer Lucius in Pompei.

Zoals vaker vlecht Van der Vlugt twee verhalen ineen: de tweede hoofdpersoon is Chloe, een vondeling. Zij is christen. Ze helpt, samen met de dochter Elena, in de herberg. De herbergier verkoopt haar aan een gast en ook zij komt als slavin in het huis van Heer Lucius. Valeria, de dochter van Lucius, wil graag Chloes verhaal horen. Als Chloe zegt dat zij zich nooit eenzaam voelt, vraagt Valeria haar: „Ben jij een christen?” Valeria stelt haar gerust: haar vader heeft niets tegen christenen en is erg tevreden over Chloe. De problemen komen van de kant van de zoon des huizes, Marcus. Hij maakt haar zwanger; haar kind wordt haar afgepakt. Als Marcus Chloe mishandelt, gaat Folkrad hem te lijf en doodt hem. Folkrad moet vluchten en ziet van verre de uitbarsting van de Vesuvius. Chloe komt hierbij om. Folkrad is van plan om terug te gaan naar Noviomagus om zich daar als handelaar te vestigen.

Vakantiebagage
Het lijkt een dilemma: spreek je lovend over het boek dat jou, volwassen lezer, het meest heeft gedaan, het meest aan het denken heeft gezet? Tenslotte is een recensie een eerlijke, persoonlijke reactie. Of mag je als recensent ook duidelijk zeggen dat je een boek niet aan je eigen kind te lezen hebt gegeven en dat dus in de vakantiebagage wel ”De slavenring” is meegegaan en niet ”Wolfsroedel”?

Hoe fraai de opbouw en de stijl van ”Wolfsroedel” ook is en hoeveel verrassender ook dan het eenvoudige patroon van ”De slavenring”, ik ken niet veel jongeren, ook geen vijftienplussers, die een dergelijk zwaar boek aankunnen.