Alleen al in Rotterdam worden twintig wijkbibliotheken bedreigd met sluiting, vooral vanwege het teruglopend aantal lidmaatschappen en uitleningen. Bovendien worden de aanschafprijzen van boeken, de arbeidskosten en de huisvestingskosten te hoog.

Tegenstanders van de sluitingen benadrukken het belang van de bibliotheek als sociale ontmoetingsplek. In de ”bieb” lees je de krant, maak je een praatje, zoek je informatie op, leen je boeken, hoor je voorlezen of volg je conversatieles.

Het raadplegen van internet vanuit de huiskamer neemt de rol van de bibliotheek over. Door het elektronische boek verdwijnt zelfs het gedrukte woord langzamerhand uit de bibliotheek. Een aantal bibliotheken probeert bij deze ontwikkeling aan te sluiten door computereilanden te creëren met gratis toegang tot internet. Deze bibliotheken lijken te veranderen in één groot internetcafé, met huiswerkplekken voor middelbare scholieren. Maar behoort het dan nog wel tot de publieke taak om dit soort bibliotheken in stand te houden, zo vragen gemeentebesturen zich af.

Ontwikkelingen VS

In de Verenigde Staten heeft internetboekwinkel Amazon een eigen e-reader ontwikkeld. Deze zogenoemde Kindle kun je ook als programma op je computer zetten. Het programma laadt een kloek boek binnen zestig seconden. Elfduizend buurtbibliotheken in Amerika hebben zich inmiddels bij Amazon aangesloten. Zij lenen via Amazon elektronische boeken uit. Gratis. Boeken zijn zo dus overal beschikbaar. Yindo is in het Nederlandse taalgebied een soortgelijke dienst begonnen voor technische boeken.

Het verdienmodel van een site als Amazon is complex en gebaseerd op een combinatie van bronnen. De gratis publicaties lokken de lezer naar aanbiedingen van betaalde digitale boeken. Daarnaast hoopt Amazon dat de lezer gebruikmaakt van de website, waarop van alles te koop is.

Modewinkel

Rond het bibliotheekgebouw vindt in sommige gemeenten een soortgelijke ontwikkeling plaats. In Blerick bij Venlo verhuisde de plaatselijke bibliotheek afgelopen najaar naar een modezaak. Jaarlijks lenen 65.000 mensen een boek in de bibliotheek van Blerick; zij moeten door de modezaak naar de bieb. Door de samenwerking verruimen de openingstijden van de bibliotheek aanzienlijk en krijgt de modezaak meer aanloop.

Veel gemeenten nemen echter het besluit de bibliotheek op te heffen. Dorpsbewoners moeten maar naar de dichtstbijzijnde stad reizen. De ontstane leemte wordt soms gevuld met nieuwe initiatieven. In Waterland is er een commerciële bibliotheek. In Callantsoog een onbemande bibliotheek.

In Rotterdam-West heeft een groep bewoners zelf ingegrepen. Zij startten de Leeszaal, of Burgerbieb. Deze is gehuisvest in een leegstaand pand. Men investeert niet in een collectie en evenmin in een duur uitleensysteem. De collectie bestaat uit geschonken boeken. Je mag de boeken meenemen, maar terugbrengen hoeft niet. Mits je maar het boek deelt, al was het met je buurvrouw.

In de Leeszaal gaat het niet alleen om het uitlenen van boeken. De cultuur van het woord staat centraal. Dit kan in lezingen zijn, bij het schrijven van verhalen en het luisteren, tot en met het leggen van puzzels en knutselen door kinderen. De Leeszaal heeft een uitgebreide agenda met evenementen. Vrijwilligers geven er lezingen over zelfredzaamheid, samenwerking en leefbaarheid of over bekende of minder bekende schrijvers.

Idea Store

Ook in het Verenigd Koninkrijk, vooral in Londen, kampte men tanende bezoekersaantallen. Daar ontstond het concept Idea Store. Hier gaat het vooral om onderwijs voor volwassenen, carrièreondersteuning, gezondheid, juridische ondersteuning, ontmoeting, kunst en vrije tijd. Er zijn mensen die werkloze buurtbewoners helpen bij het zoeken naar werk. Hier wordt geconstateerd dat mensen een taalachterstand hebben en worden ze verwezen naar cursussen. E-boeken zijn direct via de website beschikbaar. De Idea Store heeft een centrale plek in de wijk bij winkelcentra.

Het lidmaatschap van de Idea Store is gratis en er hoeft geen leengeld te worden betaald. Alleen wanneer de inlevertijd is verstreken, kost dat geld. De budgetten worden beschikbaar gesteld door de deelraden, universiteiten, stedelijke (her)ontwikkelingsorganisaties, Europese fondsen en liefdadigheidsinstellingen.

Een belangrijk onderdeel van de strategie is het ontwerp van de ruimte. De architectuur moet meehelpen om een toegankelijke, aantrekkelijke ruimte te maken, waar mensen makkelijk binnenstappen. De Idea Store heeft verder een uitgebreide medische bibliotheek. Behalve naslagwerken, worden –in samenwerking met gezondheidsorganisaties– er diensten aangeboden die een goede gezondheid bevorderen. Tevens is er een uitgebreide juridische bibliotheek en wordt er in de Idea Stores van maandag tot en met vrijdag juridisch advies gegeven.

In principe is een Idea Store dus een plek die diensten aanbiedt om de ontwikkeling van burgers te bevorderen; werk, gezondheid, rechtsbijstand, een sociaal netwerk, kunst en vrije tijd. Het doel is dat de burger zich prettiger gaat voelen in zijn buurt. Als het met de burger goed gaat, gaat het met de stad ook goed. De bibliotheek wordt zo een spil in de stedelijke ontwikkeling.

In Nederland kennen we het concept van Idea Store nog niet. Een initiatief dat er enigszins op lijkt is het RegioCultuurCentrum Idea. Het is een samenwerking tussen de bibliotheken van Bilthoven, Bunnik, Maartensdijk, Soest, Soesterberg en Zeist. Je vindt er boeken, maar er zijn ook leesgroepen, workshops, een studiekring, voorstellingen, cd- en dvd-uitleen, lezingen en cursussen.

Behalve de bibliotheek is er een kunstencentrum voor cursussen. Verder zijn er een theater en een kunstuitleen. Voor degenen die willen exposeren of anderszins op zoek zijn naar een podium is er het CultuurPunt.

Meerwaarde

De rol van de bibliotheek verandert. Van een plek rond het geschreven woord naar een spilfunctie in een netwerk. Daarvoor moet goed in kaart worden gebracht wat de behoeften van een dorp of buurt zijn. Wat is de arbeidsparticipatie van de buurtbewoners, hun culturele achtergrond, hun inkomensniveau, welke nationaliteiten zijn er vertegenwoordigd, hoeveel tienermoeders zijn er, hoeveel schoolverlaters zonder diploma? Van daaruit kan men aansluiten bij de behoefte aan scholing, juridisch advies, voorlichting over gezondheidszorg en cultuur. De bibliotheek nieuwe stijl kan een enorme meerwaarde geven aan dorp of buurt.