In Italië streeft de alom gerespecteerde, maar binnenkort regulier aftredende president Napolitano tevergeefs naar de vorming van een regering die zijn land uit de existentiële crisis kan leiden. Daarin bevindt het land zich onmiskenbaar en zakt het zelfs steeds dieper weg, ondanks –maar misschien ook wel dankzij– het technocratenkabinet van Mario Monti. Deze oud-hoogleraar en vooral door Duitsland gevierde overgangspremier verzuchtte bij zijn recente benoeming tot interim-minister van Buitenlandse Zaken dat hij blij zou zijn wanneer de doormodderende regering definitief naar huis mag gaan. Hij was het allemaal een beetje zat.

President Napolitano staat voor een enorm democratisch probleem. Als geen ander weet hij dat een crisisbestendige coalitieregering in Italië niet mogelijk is. Niet onder leiding van de sociaaldemocraat Bersani. Niet onder leiding van oud-premier Berlusconi en ook niet onder leiding van Beppe Grillo, de charismatische voorman van de Vijfsterrenbeweging.

Directe democratie

Grillo werkt consequent niet mee aan welke regering dan ook en gooide de afgelopen tijd meerdere malen een zware baksteen in de politieke vijver van Italië, door de noodzaak van regeringsvorming fundamenteel af te wijzen. Italië kan naar zijn mening beter bestuurd worden zonder regering. Initiatieven tot wetgeving, de uitvoering ervan en de controle erop kunnen net zo goed en zelfs beter rechtstreeks in het parlement tot stand komen, waar échte vertegenwoordigers van het volk zaken met elkaar doen, ten gunste van het gehele volk, dat als één en ondeelbaar zichzelf door de crisis moet leiden.

Grillo is een serieus politicus en is consequent in zijn opvattingen. Het volk gaat voor alles. Zijn voorstel om de regering op te heffen versterkt de directe democratie, in plaats van die te verarmen zoals nu het geval is. Er ontstaat weer een Romeinse arena zoals die ooit bedoeld was.

Stelt u zich de mogelijkheden voor die ontstaan in het moderne Italië wanneer er een einde wordt gemaakt aan politiek gekonkel om en over de macht. Via een serie van goed beargumenteerde wetsvoorstellen kan er snel een einde aan de crisis worden gemaakt en zodra het land in rustiger vaarwater terecht is gekomen, kan alsnog naar de vorming van een regering worden gestreefd. Als dat dan nog wenselijk is.

Schimmenspel

Kan een staatsrechtelijke ingreep van de omvang die Grillo voorstelt ook in Nederland een oplossing bieden voor het schimmenspel om draagvlak dat het kabinet-Rutte II met het parlement moet spelen? Helpt het als de regering zichzelf opheft, al dan niet tijdelijk en met versterking van de directe democratie?

Naar onze mening wel. Ook in Nederland is er steeds nadrukkelijker sprake van een onwerkbare coalitie en dat zal in het geval van nieuwe verkiezingen niet anders zijn. De kleur en de samenstelling maakt eigenlijk niet uit. Het instituut blijkt in tijden van een échte, in plaats van overwaaiende, crisis niet naar behoren te functioneren. Momenteel wordt er veel gesproken over een tussenformatie om de regering nog enige slagkracht mee te kunnen geven. Het heeft allemaal de helende kracht van een doekje voor het bloeden.

De crisis waarin ook Nederland zich bevindt wordt door het herschikken van de macht niet opgelost. Dat gebeurt alleen als die macht aan de bevolking wordt teruggegeven. Aan het parlement dus. Onze volksvertegenwoordigers moeten orde op zaken stellen en met kennis van zaken, maar vooral met gezond verstand, die wetgeving initiëren en met elkaar vaststellen die Nederland weer op de rails krijgt. Geen coalitiekabinet. Geen zakenkabinet met technocraten. Geen tussenformatie. De vertegenwoordigende democratie moet een kans krijgen om er wat beters van te maken.

Lachwekkend

Het idee om de regering voorlopig af te schaffen is op het eerste gezicht exotisch en naar de komieke traditie van Beppe Grillo misschien zelfs een beetje lachwekkend omdat niemand de gevestigde opvattingen over de driemachtenleer van Montesquieu ter discussie wil stellen. De waarde van deze scheiding der machten heeft zich in een periode van honderden jaren bewezen en mag niet zo maar losgelaten worden. Terecht, vinden wij.

Maar we leven in ongebruikelijke tijden. De discussies over geld en de problemen die wij inmiddels in heel Europa met geld hebben, zijn niet zonder meer recessief van karakter. Deze crisis waait niet vanzelf over en dreigt momenteel zelfs de samenleving te verdelen. Alles draait om geld. Toen er nog veel geld was bevorderde dat individualisme. Nu is er te weinig en dat werkt ontwrichtend. Daardoor is ons politieke systeem in crisis geraakt. Alweer een crisis.

We moeten de democratie opengooien door de partijpolitiek los te laten. Niemand die er zich nog in herkent. In Italië is de samenleving vastgelopen. In Nederland niet. Nog niet.

We kunnen in Europa twee kanten op. Ofwel gaan we richting het institutioneel versterken van de politiek en dan komen er ook in Nederland nieuwe verkiezingen en daaropvolgend een nieuwe regering. Italië zal ons hierin waarschijnlijk voorgaan. Om meteen daarna tot dezelfde conclusie te komen, namelijk dat het politieke systeem blokkerend werkt.

Of we kiezen voor de tweede weg. Die van de directe democratie. Dan schaffen we de regering voorlopig af. Totdat de grootste problemen voorbij zijn en er weer bestuurd in plaats van gemanaged kan worden.

De auteurs zijn verbonden aan de projectgroep Andere Economie van Business Universiteit Nyenrode.