Op het Museumplein in Amsterdam verrijst vandaag een eendaags tentenkamp. Daarmee vragen de bewoners van de Vluchtkerk in die stad en het Vluchthuis in Den Haag aandacht voor hun situatie. Ze komen uit landen als Somalië, Irak, Sudan en Ethiopië. Nadat hun asielaanvraag definitief was afgewezen, belandden ze op straat. Sommigen zaten in vreemdelingendetentie. Ze konden echter niet worden uitgezet, bijvoorbeeld omdat hun land de daarvoor benodigde documenten niet verstrekte.

Onder het motto ”Geen vluchteling op straat of in de cel” protesteert de groep vandaag tegen het „onmenselijke” asielbeleid. Een van de organisaties die de actie steunen, is de protestantse diaconie in Amsterdam, die vanaf het begin nauw betrokken is bij de Vluchtkerk. De noodopvang in de vroegere rooms-katholieke kerk in de wijk Bos en Lommer loopt nu ten einde. Volgende week zaterdag om 10.00 uur moeten de illegalen zijn vertrokken. Een alternatief is er nog niet.

Matthias de Vries is hoofd diaconaal bureau van de protestante gemeente in Amsterdam. Het beeld van de uitgeprocedeerde asielzoekers die begin december hun tentenkamp aan de Notweg moesten verlaten staat in zijn geheugen gegrift. „Nadat het kamp was ontruimd, stonden ze in bushokjes te schuilen voor de regen.”

Al snel raakten vrijwilligers uit de protestantse gemeente betrokken bij de opvang van de groep. De illegalen vonden uiteindelijk onderdak in de gekraakte voormalige kerk, die al snel de naam Vluchtkerk kreeg. Kort daarna gaf de eigenaar van het pand, een vastgoedhandelaar, de illegalen toestemming om er tot en met maart te bivakkeren. De diaconie was medeondertekenaar van het contract, dat niet kan worden verlengd omdat het gebouw een andere bestemming krijgt.

Unieke situatie

De Vries kijkt met gemengde gevoelens terug op de afgelopen periode. „We hebben de groep vier maanden van de straat kunnen houden. Door hun verblijf in de Vluchtkerk zijn hun zichtbaarheid in de samenleving en de aandacht voor hun problematiek enorm toegenomen, maar dat heeft geen verandering gebracht in de situatie van de mensen zelf.”

De woordvoerder vindt het „een goede zaak” dat de diaconie haar verantwoordelijkheid heeft genomen door de opvang mede mogelijk te maken. „Normaal gesproken houden we ons vooral bezig met individuele personen, maar dit betrof een unieke situatie die we niet konden negeren.”

Hoe het na volgende week verder moet met de uitgeprocedeerden, weet De Vries niet. „Het is nog niet duidelijk of ze bij elkaar blijven of bijvoorbeeld in kleinere groepjes op diverse locaties een plek proberen te vinden. Dat is aan henzelf. Als diaconie voelen we ons betrokken en hopen we nog iets voor hen te kunnen betekenen, maar het is duidelijk dat wij zo’n grote groep niet langdurig kunnen opvangen.”

Hoewel de Amsterdamse diaconie „van nature niet op actievoeren is gericht”, is ze vandaag present tijdens een protestmars van de Vluchtkerk naar het Museumplein. „Onze primaire taak is het verlenen van stille hulp vanuit de kerk, maar we willen hierbij toch aanwezig zijn om de mensen uit de Vluchtkerk een hart onder de riem te steken.”

Of er een structurele oplossing voor onuitzetbare illegalen in het verschiet ligt? „In ieder geval niet in de nabije toekomst”, zegt De Vries. „Zo realistisch moeten we zijn.” Hij memoreert dat de Protestantse Kerk vorige maand bij de Raad van Europa een klacht heeft ingediend tegen de Nederlandse staat over het op straat zetten van uitgeprocedeerde asielzoekers. „Het zou mooi zijn als deze groep in de toekomst in ieder geval een plek krijgt in de reguliere opvang.”

De Amsterdamse diaconie blijft volgens De Vries op illegalen betrokken via het Wereldhuis. Bij deze instelling, die ook door de lutherse diaconie wordt ondersteund, kunnen mensen zonder verblijfsdocumenten terecht voor informatie, advies en cursussen.

„Wij bepalen niet of ongedocumenteerden terug moeten of kunnen, maar staan naast hen en bieden ondersteuning. Als diaconie zijn we er voor de gemarginaliseerde mensen in onze stad. Ons werk is een druppel op een gloeiende plaat, maar we zien dit als onze taak. We blijven bidden en hopen dat er ooit betere oplossingen voor illegalen komen.”

Somaliërs

Ook John van Tilborg verwacht niet dat er zich spoedig een structurele oplossing voor de problematiek van de illegalen aandient. De directeur van Inlia, een interkerkelijke stichting die al 25 jaar uitgeprocedeerde asielzoekers begeleidt, volgt het overheidsbeleid kritisch.

Van Tilborg wijst erop dat het Nederlandse asielbeleid „niet sluitend” is en dat de omvang van het illegalenprobleem veel groter is dan de honderd mensen die in de Vluchtkerk bivakkeren. „Alleen al in de eerste helft van 2012 werden er zo’n 5000 uitgeprocedeerde asielzoekers op straat gezet.”

De vraag is of deze mensen niet kúnnen terugkeren naar hun land of dat ze dit niet wíllen en hun uitzetting onmogelijk maken door bijvoorbeeld onjuiste persoonsgegevens te verstrekken. Van Tilborg wil die vraag „genuanceerd” beantwoorden. „Je moet elke zaak op zichzelf bekijken.”

Hij noemt als voorbeeld uitgeprocedeerde Somaliërs, een van de grootste groepen in de Vluchtkerk. „Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft recent twee keer met een tijdelijke maatregel verboden om een Somaliër vanuit Nederland uit te zetten, vanwege de situatie in het land van herkomst. Die mensen kunnen dus niet weg.”

Van Tilborg memoreert ook dat een „grote groep” asielzoekers in december bij de ontruiming van een tentenkamp in Amsterdam door de politie werd aangehouden. „Ze werden vastgezet met het oog op terugkeer naar hun land, maar de meesten stonden dezelfde avond weer buiten. Daarmee gaf de politie het signaal: Wij kunnen hen niet uit Nederland verwijderen. Dat is een probleem dat je niet oplost door hen maar op straat te zetten.”

In de greppel

Voor kerken ziet Van Tilborg een eigen taak weggelegd als het gaat om de benadering van illegalen. „Het is Bijbels mensen te helpen, een dak boven het hoofd te bieden. Denk aan de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Ik vind het bewonderenswaardig dat jonge christenen in Amsterdam, van vrijzinnig tot orthodox, hebben gezegd: We laten mensen niet in de greppel liggen. Maar daarmee is het probleem niet opgelost.”

De Inliadirecteur pleit er niet voor om uitgeprocedeerde asielzoekers zonder meer in Nederland te laten blijven, maar waarschuwt wel voor het terugsturen van illegalen naar onveilige landen. „Er zullen altijd mensen bij de kerk blijven aankloppen bij wie een verkeerd besluit over hun asielaanvraag is genomen. Hoezeer je de overheid ook respecteert, ze maakt soms fouten.”

Christenen bevinden zich volgens Van Tilborg in het spanningveld van enerzijds „de overheid gehoorzamen” en anderzijds „mensen niet laten creperen, denk aan Romeinen 13 en Mattheüs 25. Ze moeten barmhartigheid tonen, maar ook recht doen. De kerk is als geen ander in de positie een moreel appel op de overheid te doen om daarin ook haar verantwoordelijkheid te nemen.”

Lees ook:

Vluchtkerk helpt uitgeprocedeerde asielzoekers de winter door

Kamerleden overnachten in Vluchtkerk (fotoserie)

„Hiaat in asielbeleid vraagt om oplossing”

Klik hier voor de website van de Vluchtkerk.

Hulp bieden aan mensen in nood

Mensen met schrijnende levensverhalen én pure gelukzoekers. In de Kruispost in Amsterdam, een medisch centrum voor illegalen, komt Teus Dorresteijn uit Ederveen beide groepen tegen. De huisarts, lid van de gereformeerde gemeente in Veenendaal, werkt –naast zijn baan– geregeld als vrijwilliger in de Amsterdamse instelling.

Het werk onder illegalen levert voor hem geen spanningsveld op. „De overheid heeft de taak om regels voor het verblijf in Nederland vast te stellen en te handhaven. Het is niet aan mij om te beoordelen of iemand hier terecht is. Ik ben er om hulp te bieden aan mensen in nood. De ervaring die ik in het verleden in Nigeria heb opgedaan, komt me daarbij goed van pas.”

Een aantal jaren geleden had Dorresteijn in zijn huisartspraktijk meer dan eens te maken met asielzoekers die keer op keer een afwijzing van hun aanvraag kregen, „terwijl ik ervan overtuigd was dat terugkeer voor hen levensbedreigend zou zijn. Uiteindelijk kregen ze vaak wel een verblijfsvergunning, maar daaraan gingen lange en moeizame procedures vooraf.”

De ontwikkelingen rond de Vluchtkerk volgt Dorresteijn op afstand. „Ik denk dat het niet verkeerd is om als christen illegalen onderdak te bieden. In de Bijbel kom ik een positieve grondhouding ten opzichte van vreemdelingen tegen, ongeacht de reden van hun aanwezigheid. Wel vind ik dat deze mensen zelf aan terugkeer naar hun land zouden moeten meewerken, als dat een reële optie is.”