Johan Polder: De ziel mag niet uit de zorg verdwijnen
Wat houdt het werk in een opvangcentrum of een ziekenhuis in? Deze week openen meer dan duizend instellingen hun deuren om dat duidelijk te maken. In een tijd waarin verhalen over bezuinigingen de boventoon voeren. Hoogleraar gezondheidseconomie Johan Polder vertelt hoe de vlag erbij hangt in de sector van „gedreven en betrokken mensen.”
De zorg komt veelvuldig in het nieuws. Bezuinigingen en het verleggen van geldstromen van het Rijk naar gemeenten zorgen voor de nodige onrust. De deuren van zorgcentra zijn sinds kort gesloten voor ouderen met een nieuwe indicatie voor een licht zorgzwaartepakket.
Te midden van deze hectiek organiseert RegioPlus van 11 tot en met 16 maart de eerste nationale Week van Zorg en Welzijn. Zo’n 1250 instellingen bieden het publiek een gastvrij onthaal. Ze zijn onder meer te vinden via de app WZW2013.
Een van de doelen van de week is te laten zien hoe „leuk, uitdagend en belangrijk” het werk in de zorg- en welzijnssector is. RegioPlus is een samenwerkingsverband van de zeventien regionale werkgeversorganisaties.
„Mensen in de zorg zijn gedreven en betrokken op het welzijn van hulpvragers”, ervaart prof. dr. Johan Polder. Dit laat onverlet dat er iets moet gebeuren. De zorgkosten rijzen de pan uit, van 17 miljard euro in 1980 naar 90 miljard euro in 2011. Ze doen ook een aanslag op de portemonnee van de burger. Volgens het Centraal Planbureau draagt Jan Modaal met een vijfde van zijn salaris bij in de kosten, vooral via de AWBZ- en ZWV-bijdrage.
„In tijden van economische voorspoed is er geld, maar geen personeel. Gaat het slecht met de economie, dan is er geen geld, maar mede dankzij zijinstromers wel personeel.” Hoe dan ook, personeelskosten slokken driekwart van het budget op, rekent de hoogleraar voor. „Vrijwel de enige manier om de kosten te drukken, is bezuinigen op mensen. Dat dit al gebeurt, blijkt uit het feit dat in veel instellingen tegenwoordig evenveel personeelsleden als vrijwilligers aan het werk zijn.”
Pasklare oplossingen aanreiken, blijkt lastig, want ontwikkelingen staan op gespannen voet met elkaar. „De zorgvraag zal de komende jaren stijgen door de vergrijzing en de toegenomen mogelijkheden voor diagnose en behandeling. Tegelijkertijd dringt de noodzaak van miljardenbezuinigingen. De oplossing lijkt een toename van de arbeidsproductiviteit, waarbij werknemers meer produceren. In de industrie valt dit te realiseren door de inzet van techniek en computers, maar in de zorg is dat moeilijk. De zorg blijft mensenwerk en we moeten voorkomen dat de ziel eruit verdwijnt.”
Ziekenhuisbedden bezet
De verpleegduur in ziekenhuizen is fors gedaald. Verbleef een patiënt in 1960 nog gemiddeld 20 dagen binnen de ziekenhuismuren, in 2010 bezet hij gemiddeld 5,4 dagen een bed. Deskundigen voorspellen dat die daling verder doorzet. Opmerkelijk genoeg hoeven ziekenhuizen geen bedden af te danken. „Binnen de bestaande capaciteit worden steeds meer patiënten opgenomen”, weet Polder. „En die mensen krijgen meer zorg dan voorheen door de toegenomen mogelijkheden van diagnostiek en behandeling. Ik vraag mij af hoe lang dit door kan gaan. Er bestaan ook grote verschillen tussen het aantal verrichtingen in ziekenhuizen. Er moet soms sprake zijn van verspilling.”
De hoogleraar ziet twee trends die elkaar versterken. „De technologische ontwikkeling en de secularisatie. Mensen willen alles uit hun leven halen en de medische wetenschap moet hen daarbij helpen. Technologische ontwikkelingen kun je niet tegenhouden. We moeten dus een discussie voeren over het aantal verrichtingen. Ik pleit voor versobering en voor een omslag in het denken. We kunnen niet alles krijgen op kosten van de samenleving. We moeten ook weer meer gaan leven bij de kwetsbaarheid en eindigheid van ons bestaan, en onze verwachtingen van de medische wetenschap wat temperen.”
Meer ouderenzorg
Er worden al jaren minder kinderen geboren, waardoor de beroepsbevolking krimpt. De gevolgen van de vergrijzing zullen binnen de gezondheidszorg vanaf 2015 steeds sterker gevoeld worden, voorspelt Polder. Het aantal kwetsbare senioren zal fors stijgen, waardoor de hoeveelheid zware zorgvragen toeneemt. „Als gevolg daarvan gaan verzorgingshuizen steeds vaker verpleeghuiszorg bieden.”
Senioren met een zorgzwaartepakket 1 en 2 krijgen sinds 1 januari geen indicatie meer voor een zorgcentrum. Dit levert leegstand op, maar kamers zijn niet voor een marktconforme prijs te verhuren. Veel instellingen komen daardoor in financiële problemen. „Toch is het link om nu personeel naar huis te sturen dat over vijf jaar keihard nodig is. Ik merk dat veel mensen in de ouderenzorg die spanning ervaren.”
Polder noemt een factor die het geheel nog gecompliceerder maakt: „De senior van de toekomst is hoger opgeleid dan de oudere van nu en heeft andere wensen. Hij wil zo lang mogelijk zelfstandig thuis blijven wonen. De zorg zal daardoor steeds meer het karakter van thuiszorg krijgen.”
Intra- en extramurale instellingen moeten meer gaan samenwerken om deze ontwikkeling te kunnen opvangen, denkt de hoogleraar. „Op lokaal niveau, waar de lijntjes kort zijn. Dat geldt ook voor de huizen binnen de gereformeerde gezindte. Een zorgcentrum in Barneveld moet de zorg samen met de plaatselijke kerken en de thuiszorg organiseren, en als het enigszins kan ook in nauwe samenwerking met de huisartsenzorg. Mensen willen in hun sociale en kerkelijke omgeving blijven wonen. De zorg dient op die wens afgestemd te worden.”
Groei gehandicaptenzorg
De gehandicaptenzorg is de laatste jaren enorm gegroeid, terwijl het aantal mensen met een (verstandelijke) beperking gelijk is gebleven, signaleert Polder. „Er wordt dus meer zorg aan dezelfde cliënten geboden. Daar zit zowel iets goeds als wat onhoudbaars in. Ik verwacht dat dagactiviteitencentra straks met bezuinigingen te maken krijgen en dat de werkgelegenheid in de gehandicaptenzorg afneemt.”
De bekostiging van de zorgzwaartepakketten 1 tot en met 4 verhuist de komende tijd naar gemeenten. Deskundigen hebben volgens Polder ernstige twijfels of dit haalbare kaart is. „Hoe dit ook uitpakt, één ding is zeker: er zal daardoor een groter beroep gedaan worden op de familie, de kerk en de directe maatschappelijke omgeving van deze mensen.”
De hoogleraar ziet problemen ontstaan voor mensen met een beperking. „In tegenstelling tot de ouderenzorg gaat het in de gehandicaptenzorg om kleine aantallen. Sommige ouders van een kind met een verstandelijke beperking zullen bot vangen als ze bij een gemeenteloket aankloppen voor dagbesteding bij en vervoer naar een instelling van Adullam, De Schutse of Siloah buiten hun eigen woonplaats. De kans is groot dat een ambtenaar hen verwijst naar dagcentra binnen de eigen woonplaats. In de dagbesteding speelt levensbeschouwing niet zo’n rol, is een gedachte die je steeds vaker hoort.”
Geestelijke gezondheidszorg
Evenals de gehandicaptenzorg maakte de geestelijke gezondheidszorg de afgelopen decennia een enorme groei door. „Dit komt door het verdwijnen van het taboe op psychische problemen en door de secularisatie. Wat iemand vroeger met de dominee besprak, legt hij nu aan een psycholoog voor.”
Er heeft de afgelopen jaren ook een enorme aanwas van de lichte zorgvragen plaatsgevonden, omdat behandeling in de eerstelijnszorg door zorgverzekeraars vergoed ging worden. „De verwachting van het kabinet dat er veel minder beroep op de tweedelijnszorg gedaan zou worden, is niet uitgekomen. Ik voorzie wel een krimp van het aantal lichte zorgvragen, omdat cliënten meer moeten bijdragen in de kosten. Die ontwikkeling wil natuurlijk niet zeggen dat de problemen van mensen zijn afgenomen.”
Krimp kinderopvang
De welzijnssector is gekrompen. Dit komt met name door de veranderingen binnen de kinderopvang. Ouders moeten nu bijdragen in de opvangkosten. Polder slaapt er geen minuut minder om. „Tweeverdieners moeten eventuele kinderopvang gewoon zelf bekostigen. Laten we het zorgbudget benutten voor kinderen die gebruikmaken van jeugdzorg en voor andere kwetsbare mensen in de samenleving.”
Gedurende de Week van Zorg en Welzijn staat dagelijks een interview met een zorg- of welzijnswerker op deze website.
