Zijn boek ”Pijnlijke verrijking. Rouw en herboren relaties in de slagschaduw van oorlogsgeweld” is een waardevol werk dat laat zien dat leed soms –niet altijd– kan worden verwerkt en ten goede gewend.

Dr. Fedia Jacobs werkt sinds 1987 als psychiater voor het Sinai Centrum, gevestigd te Amstelveen. Hij richt zich in zijn werk met name op nabestaanden van mensen die gebukt gingen onder oorlogsgeweld. Zelf mocht ik de auteur leren kennen als docent tijdens een cursus over het posttraumatisch stresssyndroom (PTSS).

Eerst vertelt hij zijn lezers hoe hij als psychiater te werk gaat. Oorlogsgeweld brengt verdriet. Mensen verliezen dierbaren en maken bijzondere, angstige gebeurtenissen mee die hen stempelen. De schaduw van deze ervaringen strekt zich uit naar de omgeving van degene die door dit geweld is getroffen. Zo vertelt de auteur over de moeite van een man wiens vader ternauwernood de oorlog heeft overleefd. De gebeurtenissen tijdens de oorlog hebben vader zo gestempeld dat het gezinsleven daardoor uiteindelijk totaal ontwricht raakt.

Jacobs werkt met een model waarbij hij drie decors ziet, als was het een toneel met drie podiumdelen. Het eerste podiumdeel betreft het moment en de plaats waar het trauma zich afspeelde, bijvoorbeeld het selectieplatform op Auschwitz-Birkenau, het uitzendgebied in Bosnië of de onderduikkamer. Het is het podium van ”daar en toen”. Het tweede deel van het podium is dezelfde plaats, alleen in het heden. Je kunt denken aan een voormalige concentratiekampgevangene die terugkeert. Het is het podium van ”daar en nu”. Het derde podiumdeel is de spreekkamer van de psychiater. Het representeert ”hier en nu”.

Wat Jacobs doet met zijn cliënten is aan de hand van wat hij ”geleide fantasie” noemt de mensen confronteren met hun traumatische verleden. Hij vraagt hun om in gedachten terug te gaan naar het ”daar en toen”. Daarbij spaart hij zijn cliënten niet. Zo keert een vrouw terug naar de plaats waar ze meemaakte dat een man werd opgepakt en gefusilleerd omdat hij haar wegtrok van Duitse soldaten die haar gegrepen hadden. Toen was ze weggevlucht, wat haar na al die jaren een diep schuldgevoel geeft. Deze emotionele terugkeer kost haar grote moeite, maar levert haar ook veel op. Hij helpt haar om in haar terugkeer (in haar gedachten) de man te bedanken en getuige te zijn van zijn begrafenis.

De voorbeelden vormen ook de kern van het boek. Na een korte introductie in zijn methode, volgen negentien verhalen die illustreren hoe Jacobs zijn werk wil doen. Wie het leest, raakt onder de indruk van zijn integere optreden jegens de cliënten, maar ook van het tonen van zijn eigen kwetsbaarheid en emoties.

Over kritiek die hij ontvangt van zijn vakgenoten spreekt Jacobs eerlijk. Er zijn collega’s die menen dat hij wel heel ver gaat met deze confrontaties met het verleden. Hij zou daarbij te dwingend zijn en zo zelf de positie van de ‘vervolger’ innemen. Jacobs reageert daarop met zijn hart. Hij ziet dat hij soms pijn veroorzaakt, maar weet dat er door de pijn heen ook rijkdom te vinden is. Hij helpt mensen om verder te kunnen met hun leven en met (de herinnering aan) hun dierbaren. Daar ligt de winst.

Ik heb slechts één opmerking. De schrijver gebruikt een pseudoniem (Samuel Rubinstein) voor zichzelf in de spreekkamer. Waarom hij dat doet is onduidelijk. Het boek is duidelijk en leest prettig. De auteur vermijdt ongepast taalgebruik en ook worden (te) intieme details niet uitgeschreven. Na de korte theoretische weergave waan je je al snel in de spreekkamer van Jacobs en leef je mee met hem en zijn cliënten. De verhalen geven inzicht in de geweldige vragen die oorlogstrauma’s meebrengen voor mensen en hun omgeving.

Pijnlijke verrijking. Rouw en herboren relaties in de slagschaduw van oorlogsgeweld, 
Fedia Jacobs; uitg. Totemboek, Amstelveen, 2012; 
ISBN 978 90 7755 793 8; 120 blz.; € 14,95.