De auteur, William Loader, is emeritus hoogleraar Nieuwe Testament aan de Murdoch­universiteit in Perth (Australië). Hij werkt met onderzoeksgeld van de Australische overheid aan het meerjarenproject ”Attitudes towards Sexuality in Judaism and Christianity in the Hellenistic Greco-Roman Era”. ”The New Testament on Sexuality” is het vijfde en laatste deel in een reeks; in de vier voorafgaande studies –gepubliceerd tussen 2004 en 2011– werden onder meer materiaal uit de Dode Zeerollen en van Joods-hellenistische auteurs als Philo en Josephus aan de orde gesteld.

Het boek begint met zeer twee informatieve hoofdstukken over seksualiteit in de Joodse en de Grieks-Romeinse context van het Nieuwe Testament. Hier kan Loader de inzichten verzilveren die hij eerder had opgedaan, want door dit groots opgezette project heeft hij als geen ander oog gekregen voor de wereld waarin de Bijbelse teksten zijn ontstaan. Een wereld die in veel opzichten lijkt op die van ons, maar er ook behoorlijk van verschilt. Denk bij dat laatste bijvoorbeeld aan de bruidsschat, de scheidbrief of aan het verschijnsel polygamie. Zo was dus de situatie ook ten tijde van het vroege christendom.

Brede betekenis

Na deze achtergrondhoofdstukken gaat het over het thema seksualiteit in het Nieuwe Testament zelf, eerst volgens de evangeliëntraditie bij Jezus (hoofdstuk 4) en daarna bij Paulus en andere nieuwtestamentische auteurs (hoofdstuk 5). De hoofdstukken 6 tot 8 brengen enkele specifieke onderwerpen in kaart: echtscheiding, homo­seksualiteit, man/vrouwrelaties en celibaat.

Seksualiteit wordt door Loader opgevat in de breedst mogelijke betekenis van het woord, het gaat dus niet slechts over seksuele oriëntatie of seksuele handelingen, maar ook over verschillen in sekse en rolpatroon. Een hoofdstuk over man/vrouwrelaties en leiderschap in de gemeente zou men in een boek als dit misschien niet meteen verwachten. Toch moeten we niet onderschatten hoezeer de huwelijkse verhoudingen en de maatschappelijke context de nieuwtestamentische voorschriften ten aanzien van seksualiteit inkleuren. Ook in allerlei man/vrouwrelaties speelden begrippen als schuld en schaamte tijdens de hellenistische periode een veel grotere rol dan in de westerse cultuur van tegenwoordig.

Het is natuurlijk onmogelijk om al het materiaal dat Loader aandraagt hier te bespreken. Zijn exegetische keuzes zijn weloverwogen en met de nodige voorzichtigheid tot stand gekomen. Soms duikt een verrassend inzicht op. Jezus zei bijvoorbeeld: „En wie een van deze kleinen, die in Mij geloven, doet struikelen, het zou beter voor hem zijn dat er een molensteen om zijn hals gedaan en hij in de zee geworpen werd” (Markus 9:42, HSV). Daarop worden in dit Bijbelgedeelte achtereenvolgens hand, voet en oog genoemd als lichaamsdelen die iemand zelf doen struikelen. Deze combinatie wijst er volgens Loader op dat Jezus doelde op misbruik van kinderen, specifiek seksueel misbruik. Een verrassend actuele uitleg!

Bron Q

Mijn belangrijkste kritiekpunt is van methodische aard. Blijkbaar sluit Loader zich aan bij de gangbare opvatting dat aan de schriftelijke evangeliën een bron Q met woorden van Jezus is voorafgegaan, dat het Markus­evangelie gebruikt is door Mattheüs en Lukas (waarbij zij de vrijheid namen er hun eigen interpretatie aan te geven), dat bijna de helft van de brieven van Paulus niet echt van Paulus is, en dat 1 Petrus pas tegen het eind van de eerste eeuw door een onbekende auteur geschreven is. Nergens wordt deze aanpak echter verantwoord. Alsof het allemaal vanzelf spreekt of geen enkel verschil voor het resultaat maakt.

Maar het gevolg is wel dat een analyse van 1 Petrus 3:1-8 in het boek geheel ontbreekt, terwijl dit toch geldt als een sleutelpassage over de houding van christelijke vrouwen jegens hun niet-christelijke echtgenoten, en van christelijke mannen jegens hun vrouwen; in het tekstregister ontbreekt dan ook een verwijzing naar deze passage.

Bij sommige teksten over seksualiteit uit het Nieuwe Testament voelen wij ons als Bijbellezers in de 21e eeuw wat ongemakkelijk. Jezus komt ronduit streng over als Hij echtscheiding en hertrouwen na een scheiding verbiedt. En de uitspraak van Paulus dat het beter is om helemaal niet te trouwen, klinkt wel erg radicaal. Dan kan bij uitleggers de neiging ontstaan zulke lastige teksten te gaan afzwakken. Maar daar wil Loader niets van weten. Bij her­haling maakt hij duidelijk dat hij de teksten niet in een modern inter­pretatiekader wil persen, maar ze probeert te beluisteren binnen hun oorspronkelijke context. Een waardevol uitgangspunt, lijkt me.

Ethisch vraagstuk

Dit uitgangspunt komt in de slotconclusie terug, als het gaat om de vraag naar de betekenis van al deze nieuwtestamentische gegevens voor onze tijd. We moeten beginnen met de teksten serieus te nemen, en ons realiseren dat we geen compleet beeld hebben van hoe de eerste christenen dachten over seksualiteit. De seksuele moraal, hoe diep ook geworteld in de samenleving, wordt immers vooral doorgegeven binnen de besloten sfeer van het gezin.

Voor Loader geldt als herme­neutische vuistregel dat ongemakkelijke passages uit het Nieuwe Testament over seksualiteit geïnterpreteerd moeten worden in het licht van Gods genade en goedheid voor mensen, want dat is de kern van de christelijke boodschap.

Jammer dat Loader zijn lezers geen verdere handreiking biedt inzake de betekenis van de door hem besproken teksten voor tegenwoordig. Hoe als christenen verantwoord om te gaan met seksualiteit? Ik vermoed dat hij deze vraagstelling liever aan de ethici wil overlaten. Misschien kan de Australische overheid nog wat onder­zoeksgeld beschikbaar stellen voor zo’n ethisch vervolgproject?

Boekgegevens

”The New Testament on Sexuality”, William Loader;

uitg. Eerdmans, Grand Rapids (VS), 2012; ISBN 978 0 8028 6724 7; 565 blz.; $ 65,-.