In de meeste kerken die de Heidelbergse Catechismus gebruiken in prediking en catechese, leren jonge gemeenteleden de catechismus allang niet meer in zijn geheel. Waar dat wel gebeurt, is dat omdat de Heidelberger een belijdenisgeschrift is en niet omdat het didactisch gezien het meest adequate middel is voor geloofsonderwijs. De conclusie lijkt onvermijdelijk: de Heidelbergse Catechismus functioneert in het geloofsonderwijs als gezaghebbende tekst, maar niet of nauwelijks als didactisch instrument.

Een catechismus beoogt een bruikbaar leermiddel te zijn voor het geloofsonderwijs. Een pleidooi voor een nieuwe catechismus wil recht doen aan die intentie. Dat is iets anders dan het bewerken of „bij de tijd brengen” van de Heidelberger. Ik zou overigens ook niet goed weten hoe dat laatste zou moeten. Want wat pas je dan wel aan en wat niet? Bovendien wekt het de indruk dat de Heidelbergse Catechismus ons eigendom is.

Een nieuwe catechismus, of nog beter: nieuwe catechismussen of catechismi: dat gaat niet over een alternatief belijdenisgeschrift; wel over een didactisch hulpmiddel voor jonge gelovigen om zich het geloof van de kerk toe te eigenen.

Het is een misverstand te menen dat het pleidooi voor een nieuwe catechismus betekent dat de kerk haar belijden moet herzien of aanvullen. Dr. B. Wentsel heeft daar boeiende dingen over gezegd in zijn opiniebijdrage van maandag 21 januari. Hij ziet een catechismus terecht als een heel geschikte vorm voor belijdend spreken.

Tegelijk moeten we een belangrijk onderscheid maken: een confessionele tekst en een leermiddel zijn niet hetzelfde. Dat valt eenvoudig te illustreren aan de hand van de periode na de Reformatie: honderden catechismussen ontstonden er vanuit de behoefte het protestantse geloof over te dragen. Slechts een beperkt aantal ‘redde’ het als belijdenisgeschrift.

Nu kun je om pedagogische redenen besluiten dat een catechismus als leermiddel voor geloofsonderwijs een achterhaald fenomeen is. Een slecht plan, noemde iemand het op Twitter, toen ik de suggestie deed dat we misschien een catechismus nodig hebben om systematisch en structureel de kernen van het geloof uit het hoofd te leren. In dat geval is een nieuwe catechismus pedagogisch gezien buiten de orde.

Toch is ook dat te snel gezegd. De nieuwste catechesemethode van de Hervormd-Gereformeerde Jeugdbond (HGJB), ”Follow Me”, stoelt op hedendaagse pedagogische uitgangspunten: een meester-gezelrelatie tussen catecheet en catechisant; en een gevarieerd aanbod aan werkvormen voor een diversiteit aan leerstijlen. Een element in dat geheel is een ”Personal Bible Box”: op elke les krijgt de catechisant een kaartje met daarop een tekst om te memoriseren. Het uit het hoofd leren is gewoon een onderdeel binnen het geheel van de catechese.

Een nieuwe catechismus is dan ook geen pedagogisch alternatief voor hedendaagse onderwijskundige inzichten die met veel deskundigheid in de catechese worden ingebracht. Zo’n denken in tegenstellingen is weinig behulpzaam.

Een pleidooi voor nieuwe catechismussen probeert de vraag naar basiskennis op de agenda te houden. Dr. W. Verboom sloot zijn afscheidscollege als hoogleraar in Leiden (2006) af met een oproep aan de kerk om basiskennis een onmisbaar onderdeel van de catechese te laten zijn. Die roep om basiskennis klinkt breed. Het succes van de Alpha-cursus (gestructureerd aan de hand van vragen!) is er een voorbeeld van. Evenals de nieuwe catechismus van Tim Keller, de ”New City Catechism”.

„Wie moet het dan doen?” vroeg iemand mij afgelopen week. Iedere christelijke gemeente kan ermee aan de slag gaan. Bijvoorbeeld op een blog of een Facebookpagina. Een catechismus als beknopt overzicht van leerbare basiskennis: een zorgvuldig geselecteerde verzameling van gezaghebbende citaten, Bijbelteksten en fragmenten van belijdenisgeschriften.

Het vraagt wel een beetje vertrouwen dat écht goede teksten vanzelf boven komen drijven. Zoals 450 jaar geleden de Heidelberger met kop en schouders uitstak boven een markt van honderden catechismussen. Laat het niet gevoeld worden als een bedreiging voor het kerkelijk belijden, maar als een kans voor de catechese.

Kunnen wij de jarige Heidelberger na 450 jaar een beter cadeau geven dan een nieuwe catechismus? En waarom ook niet in de klassieke vraag-en-antwoordvorm? Als de vraagsteller zich maar bewust is van het seculiere klimaat van zelfbeschikking en overbodigheid van religie waarin jonge mensen vandaag leren geloven.

Voor velen is het vandaag de dag een uitgemaakte zaak: geluk –als het al bestaat– is hun eigen project. En, zo vragen zij hun gelovige leeftijdsgenoot: ga jij dan niet zelf over je eigen geluk? En het geloof antwoordt opgelucht vanuit de diepte van de genade: gelukkig niet!

De auteur is predikant van de hervormde gemeente te Dirksland en schreef als praktisch theoloog mee aan het ”Handboek Heidelbergse Catechismus”.