Historische boerderij in de schijnwerpers
TERWOLDE – Het agrarisch erfgoed in Nederland staat onder druk. Door de snelle schaalvergroting in de landbouw verliezen steeds meer historische boerderijen hun functie. De Stichting Agrarisch Erfgoed Nederland ijvert voor behoud en herbestemming. Vanaf dinsdag staan de panden –soms letterlijk– een jaar lang in de schijnwerpers.
Voormalig landbouwminister Veerman geeft dinsdagavond het startschot voor het Jaar van de Boerderij 2013. Plaats van handeling is de zopas gerestaureerde museumboerderij Oost-Leeuwenstein in Heinenoord. Veerman speelt een thuiswedstrijd, want de hoogleraar heeft zelf een akkerbouwbedrijf in de Hoeksche Waard.
Nederland telt tussen de 85.000 en de 90.000 historische boerderijen. Sommige zijn eeuwenoud, andere dateren uit de periode van de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. Heel opvallend voor zo’n klein land zijn de vele regionale bouwstijlen, weet projectleider Gerard Hendrix van de Stichting Agrarisch Erfgoed Nederland, een koepel van zestien regionale boerderijenstichtingen.
Een herenboerderij in de Groningse graanstreek ziet er heel anders uit dan een Zeeuws akkerbouwbedrijf of een boerderij in de Noord-Hollandse polders. Hetzelfde geldt voor melkveehouderijen in Friesland en in het Groene Hart of de gemengde bedrijfjes op de oostelijke zandgronden en de langgevelboerderij in Noord-Brabant. „En denk ook eens aan de bollenschuren op de geestgronden langs de kust of aan de lössboerderijen in Zuid-Limburg; de verscheidenheid is enorm”, zegt Hendrix.
Niet alleen de bouwwijze verschilt, ook de kleuren en de inrichting van het woonhuis en de indeling van het erf zijn vaak typerend voor de streek.
De definitie van een historische boerderij is sinds het vorige (tevens het eerste) Jaar van de Boerderij in 2003 uitgebreid. „Nu horen ook boerderijen uit de tijd van de wederopbouw erbij, tot 1960”, meldt de projectleider. „Na die tijd zijn regionale verschillen verdwenen. Moderne boerderijen zien er vaak hetzelfde uit en de boer woont in een bungalow die net zo goed een burgerwoning had kunnen zijn.”
Sommige historische panden zijn vandaag nog steeds als boerderij in gebruik maar vele ook niet meer, weet Hendrix. Door de schaalvergroting in de landbouw zijn die overbodig geworden. Bovendien is zo’n oud gebouw voor de moderne boer vaak een blok aan het been: de inrichting past niet meer bij de bedrijfsvoering van vandaag.
Niet alle boerderijen van voor 1960 hebben dezelfde historische waarde. Slechts een minderheid is aangewezen als monument. Hendrix schat dat aandeel op ongeveer 15 procent. Daardoor is afbraak niet altijd te voorkomen. Vooral in krimpgebieden komt hij verwaarloosde boerderijen tegen. „Vorig week was ik in Oost-Groningen. Daar heb ik heel wat bouwvallen gezien.”
Veel hangt af van de vraag of er voor een voormalige boerderij een nieuwe bestemming gevonden wordt. Hendrix: „Het is goed dat daar tegenwoordig in de ruimtelijke ordening meer ruimte voor bestaat. Maar we willen wel graag dat de kenmerken van de historische boerderij behouden blijven.”
Eigenlijk is het vanavond dubbel feest. Deze week gaat namelijk ook de verlichteboerderijenroute door het westelijke deel van de Hoeksche Waard open. Drie weken lang worden honderd boerderijen, molens, kerken en andere karakteristieke panden op donderdag-, vrijdag- en zaterdagavond tussen 19.00 en 22.00 uur door schijnwerpers in het licht gezet. Twintig ervan zijn bovendien open voor bezoek.
Zie ook:
