„Tijdgeest werkt blijkbaar breed door in alle delen SGP-achterban”
DEN HAAG – Het opvallendst aan de RD-enquête van woensdag naar het SGP-hoofdbestuursvoorstel om de kieslijsten formeel open te stellen voor vrouwen, is volgens socioloog dr. C. S. L. Janse en grondrechtendeskundige dr. H. A. Post dat er zo weinig verschillen zijn tussen de opvattingen van mannen en vrouwen, ouderen en jongeren en mensen uit verschillende kerkgenootschappen. „De invloed van de tijdgeest werkt kennelijk overal breed door. De tijd was er rijp voor.”
Het kerkgenootschap van respondenten bijvoorbeeld doet er bij andere onderzoeken in reformatorische kring doorgaans „best wel toe”, aldus Janse. „Leden van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland reageren vaak anders dan bijvoorbeeld leden van de Protestantse Kerk in Nederland.”
En bij een peiling over de vrouwenkwestie in de SGP zou je verwachten dat er tussen mannen en vrouwen ook verschil zit. „Kennelijk is dat niet zo.”
Beleidsmatig is de breed gedeelde waardering voor het SGP-hoofdbestuursvoorstel in elk geval een pluspunt, stelt Janse. „Als scheidslijnen loodrecht op elkaar staan, zwakken ze elkaar af: binnen hetzelfde kerkgenootschap vind je zowel mensen die er voor als die er tegen zijn.”
Post, die het vrouwenstandpunt van de SGP voor een van zijn proefschriften historisch onderzocht, verklaart de geringe verschillen tussen de categorieën respondenten door te wijzen op de tijdgeest. „De invloed daarvan werkt kennelijk overal breed door.”
De tijd was ook rijp voor een wijziging van het vrouwenstandpunt van de partij, meent hij. „Het onderzoek laat zien dat, als er geen uitspraak van de rechter was geweest, de partij ook op betrekkelijk korte termijn het passieve kiesrecht voor de vrouw zou hebben aanvaard.”
Het oude standpunt zou het honderdjarig bestaan van de partij wel hebben gehaald, maar de enquête toont volgens hem aan dat het „innerlijk draagvlak” voor dat standpunt „niet groot” meer is. „Niet alleen bij jongeren, maar ook bij ouderen.”
Versnelling
De uitspraken van de Hoge Raad en van het EHRM betekenen volgens Post „dus slechts een versnelling van de wijziging van het partijstandpunt. De partij wordt nu niet in een richting gedwongen die zij anders niet zou zijn gegaan.”
Janse sluit dat laatste niet uit, maar denkt dat er zonder uitspraak van de rechter nog wel behoorlijk veel tijd verstreken zou zijn voordat de SGP op eigen initiatief vrouwen formeel zou toelaten tot kieslijsten. „In besluitvormingsprocessen zit altijd een zekere traagheid: als een niet-onbelangrijke minderheid ergens tegen is, heeft de meerderheid in dit soort organisaties toch vaak de neiging om dat te respecteren.”
Dat ruim 70 procent van de respondenten uit het onderzoek het bestuursvoorstel steunt, heeft Janse en Post niet verrast. „Voor velen is duidelijk dat de partij dit niet uit vrije wil doet, maar onder druk van buiten”, stelt Janse. „Dat werkt solidariserend. En het feit dat alle hoofdbestuursleden op een na erachter staan, leidt ertoe dat de achterban concludeert dat dit besluit het dan wel zal zijn.”
Steen des aanstoots
Hoewel de partij niet op eigen initiatief de kieslijsten openstelt voor vrouwelijke kandidaten, zal een groot deel van de achterban er toch ook blij mee zijn, denkt Post. „Voorstanders in de SGP-achterban van vrouwen in de politiek zullen tevreden zijn dat het eindelijk zo ver is en dat de discussie over het vrouwenstandpunt eindelijk een keer kan worden afgerond. Voor een aantal mensen is hiermee een steen des aanstoots weggenomen. En de partij raakt in elk geval ook van de karikatuur af dat ze altijd wordt geassocieerd met het vrouwenstandpunt.”
Nipt 47 procent van de respondent vindt dat vrouwen geen politieke rol moeten vervullen, bleek uit het onderzoek. Dat percentage daalt door de tijd heen gestaag. „Je ziet assimilatie”, analyseert Janse, „dat wil zeggen: aansluiting bij wat in de maatschappij gangbaar is.”
In het onderzoek werd ook gevraagd of mensen hun partijlidmaatschap opzeggen of niet langer op de SGP stemmen wanneer de partij het hoofdbestuursvoorstel aanvaardt. Ruim 3 procent is dat van plan.
Weinig, vindt Post. „Een aantal bezwaarden uit de rechterflank van de SGP-achterban is al in de jaren zeventig, ten tijde van het partijleiderschap van ds. Abma, afgehaakt. Degenen die lid bleven, zijn veelal genuanceerder gaan denken.” De SGP-achterban is volgens hem ook bovengemiddeld loyaal. En een goed christelijk alternatief voor de SGP hebben ontevreden leden en kiezers in zijn optiek eigenlijk niet.
Janse denkt dat er voor het bezwaarde deel van de achterban in de praktijk maar weinig verandert zolang de SGP alleen maar kandidatenlijsten met mannen erop zal hebben. „Zij raadplegen niet dagelijks het algemeen reglement van de partij. Voor hen zal er pas echt een moeilijk punt aanbreken als er daadwerkelijk vrouwen op kieslijsten komen en als zij ook worden verkozen. Pas in dat stadium zullen mensen gaan afhaken en –bij gebrek aan beter– helemaal niet meer gaan stemmen.”
Realistisch
Het RD-onderzoek wees ook uit dat een kleine 30 procent van de SGP’ers vindt dat het partijbestuur beter niet met een eigen voorstel had kunnen komen, maar had moeten afwachten welke maatregelen het kabinet zou nemen. Een kleine 70 procent is het daar niet mee eens.
Die uitkomst verbaast Post niet. „De meeste mensen zijn wel realistisch. Als je ziet met welk kabinet de SGP nu te maken heeft, is het goed te begrijpen dat de partij het initiatief aan zichzelf heeft gehouden.”
Dat meent ook Janse. „Onder het vorige kabinet had de partij wellicht anders kunnen manoeuvreren. Je moet ook uitkijken dat je je niet laat gebruiken door je tegenpartij, maar het is niet aannemelijk dat de huidige minister van Binnenlandse Zaken, Plasterk, ook met de nu voorgestelde, minimale reglementswijziging zou zijn gekomen.”
Verder speelt volgens Janse mee dat de SGP niet alleen van buitenaf onder druk stond, maar ook van binnenuit: „Met een homogene achterban sta je sterker dan wanneer die, zoals blijkt, intern verdeeld is.”
Janse verwacht overigens niet dat de SGP naar vier of meer zetels kan groeien als ze haar beginsel over het regeerambt van de vrouw schrapt, zoals 46 procent van de respondenten denkt. „De orthodox-protestantse kiezersvijver is niet zo groot. Het wordt voor de SGP al een hele kunst om de derde zetel vast te houden.”