Regelmatig zijn er van die gebeurtenissen die ons verbijsteren en die in de media breed uitgemeten worden. In 2012 waren dat bijvoorbeeld het Facebookfeest in Haren –waaraan zelfs het woord van 2012 ontleend is: ”Project X-feest”–, de afschuwelijke schietpartij op een school in Amerika en de zelfdoding van een tweetal jongeren, Tim en Fleur, als gevolg van pestgedrag. Wat is er toch aan de hand?

De cultuur waarin wij leven laat met name jongeren niet onberoerd. In deze wereld gaat het om de grootste, het meeste, om geld en bezit, om luxe hebbedingetjes, gadgets, het eigen gelijk en om grote ego’s. En we kunnen om ons heen zien wat daar de gevolgen van zijn. Chaos en destructieve krachten op allerlei terreinen, moreel en ethisch verval. Voor jongeren is er geen bescherming in een wereld die alles maar goed vindt.

In onze samenleving ontbreekt het aan een gemeenschappelijke cultuur die mensen bindt. Dat gebrek aan binding veroorzaakt een gevoel van onbehagen. Ik noem dat benauwende vrijblijvendheid. Als er talloze keuzemogelijkheden zijn, lijkt dat een gevoel van vrijheid te genereren, maar het tegenovergestelde is waar. Voor jongeren wordt het leven bedreigend als de kaders wegvallen en duidelijkheid ontbreekt. Als zelfontplooiing en maximale behoeftebevrediging het hoogste ideaal vormen in plaats van normen en regels, als het verlangen naar een betere wereld waarop vrede en gerechtigheid wonen uitdooft, wordt het leven een puinhoop.

Jesaja laat in hoofdstuk 45 horen dat dit absoluut niet Gods bedoeling kan zijn. Hij, de Schepper, Die God Die de aarde gemaakt heeft, heeft de wereld niet geschapen als chaos, maar om te bewonen. Hij is de Heere en niets anders in dit leven mag die plaats innemen. Meer dan ooit is het onze roeping en onze opdracht om daarmee met jongeren aan de slag te gaan. Alleen bij God zijn zij veilig. En als Hij het fundament van hun bestaan is, zijn zij weerbaar ten opzichte van alle invloeden die vanuit deze wereld op hen afkomen.

Daarom is het belangrijk dat wij jongeren uitnodigen en uitdagen. Het is de taak van volwassenen om bij hen het verlangen op te wekken om de mens te worden zoals zij door hun Schepper bedoeld zijn. Dat betekent dat wij niet allerlei nieuwe elementen aan hun levens moeten toevoegen en hun tot allerlei dingen gaan verplichten, maar dan gaat het om de werking van binnenuit. Het gaat niet om het opleggen van overtuigingen en principes maar om de verbinding met een Persoon.

Zout

Laat ik dat uitleggen met de werking van zout. Zout heeft verschillende functies. Die komen we ook in de Bijbel tegen. Zout als smaakmaker, als bestanddeel van het reukoffer, als het verzorgende element in de samenleving, en zout als reinigingsmiddel. Wij gebruiken zout nog steeds in allerlei toepassingen. We weten dat zeewater de huid reinigt, dat een neusspray met een zoutoplossing de luchtwegen opent en ook dat zout een conserverende werking heeft. En natuurlijk de meest gebruikte functie van zout: het geeft smaak aan ons voedsel. Zout is een mineraal dat zo stabiel is, dat het van zichzelf zijn smaak niet verliest. De enige manier waarop zout zijn kracht verliest, is door het te vermengen met iets anders.

Als de kracht van Gods Woord en de heilzame werking van het Evangelie worden vermengd met andere woorden en gedachten, verliezen ze hun kracht. En daar zie ik talloze voorbeelden van. Vaak is die vermenging geen bewuste keus, maar is het mensen overkomen. Of misschien moet ik het anders zeggen. Wij zijn ons er lang niet altijd van bewust dat wij in de wereld waarin wij leven onnoemelijk vaak blootgesteld worden met allerlei gedachten en ideeën die beslist niet in overeenstemming zijn met die van onze God en die zich dus daarmee vermengen. En dat heeft een desastreuze uitwerking. Daarom zijn er zo veel krachteloze mensen, ook onder christenen, die ”maar wat doen”. Ik zie vermoeide en belaste jonge mensen rondlopen die via hun oordopjes allerlei leugens binnenkrijgen die er wel inslijten en vervolgens als waarheid gezien worden.

Zo sprak ik een jongen die redelijk depressief was en die bij het onder woorden brengen van zijn situatie een blaadje papier uit zijn broekzak haalde met een aantal songteksten. „Kijk”, zei hij, „lees maar, zo voel ik mij vaak. Dit liedje heb ik vaak in mijn hoofd.” De tekst van het liedje bevatte een inhoud die haaks staat op de geweldige woorden van Psalm 139. Is het vreemd dat zo’n jongen zichzelf dan als overbodig, nutteloos en waardeloos ziet?

Op allerlei mogelijke manieren probeert satan mensen los te weken van hun bestemming. Als wij dat toestaan en Gods Woord laten vermengen met andere gedachten, raken we beslist de weg kwijt. Jongeren krijgen via moderne media ongelooflijk veel informatie binnen die haaks staat op Gods gedachten over hen. Een van de gevolgen daarvan is dat zij zich door de dagen heen slepen, vaak zonder doel voor ogen te hebben, zonder idealen, zonder verlangen. En daar komen soms heel gekke dingen van.

Ergens las ik dat jongeren met idealen niet uit de rails lopen. Ik geloof beslist dat dit waar is. En in breder verband kunnen we stellen dat een samenleving zonder idealen ten onder gaat. We zien het voor onze ogen gebeuren.

Licht

Hoe komt het dat er ook onder christenen steeds minder bevlogen mensen lijken te zijn? Steeds minder mensen met idealen of, om het modern te zeggen, met een passie, met een missie. Willen we nog wel verschil uitmaken in deze wereld en hoe dragen we als volwassen dat over op jongeren? Wat drijft en dringt ons? Waar klopt ons hart voor? Of zijn we inmiddels zo ingedut dat we dingen maar laten gebeuren, of sterker nog, zijn we zo vergiftigd door consumentisme en materialisme dat we passief zijn geworden en denken dat we hier zijn om het naar onze zin te hebben?

Voor rabbijnen is ”zout” vooral een metafoor voor een actieve houding ten opzichte van de Thora. Iemand in wie zout is, bezit niet alleen kennis van de Thora, maar hij wil die kennis tevens in daden tot uitdrukking brengen. De Heere Jezus heeft Zijn leerlingen willen voorhouden dat zij een speciale functie binnen de gemeenschap vervullen: heilig van handelen en verbonden met elkaar. Zij mogen het voortouw nemen in de vervulling van de geboden en bij het nabij brengen van het Koninkrijk van God.

God is in Zijn Woord heel duidelijk over wat Hij met ons voorheeft: verschil uitmaken in deze wereld. Dat betekent dat we anders denken door „dubbel te luisteren”, stelde de Engelse theoloog en apologeet John Stott. We moeten goed luisteren naar de wereld om ons heen en eveneens goed luisteren naar wat de Bijbel ons zegt. Beide stemmen zijn van groot belang.

Als je wel goed naar de Bijbel luistert en niet naar de wereld, word je wereldvreemd. En dat kan als gevolg hebben dat je je terugtrekt in een subcultuur, veilig verscholen voor de buitenwereld. Als er dan nog een boodschap overblijft, zal deze de buitenwereld niet veel te zeggen hebben. En dus voldoe je niet aan Gods roeping het Evangelie in deze wereld uit te dragen. Omgekeerd: als je wel goed naar de wereld luistert, maar niet naar de Bijbel, laat je je al snel meeslepen door de publieke opinie en wat iedereen vindt en doet, met als gevolg dat je van God afdrijft en Hem niet trouw blijft.

Wereldmijding en wereldgelijkvormigheid, geen van beide mag een optie zijn. Waardoor wordt ons denken en dat van jongeren beïnvloed? Door de Bijbel, door de Heere Jezus of meer en meer door de geluiden van en uit de samenleving?

Twee koninkrijken

Het kan toch niet waar wezen dat we alles maar op z’n beloop laten en dat we de huidige wereld maar laten zoals die is? Toch niets meer aan te doen? Als je naar de geschiedenis kijkt, dan zie je dat de christenen die het meeste deden voor de tegenwoordige wereld juist degenen waren die het meeste aan de andere wereld dachten. Zij allen lieten sporen na op aarde juist doordat hun gedachten vervuld waren van de hemel. Als christenen nauwelijks nog aan de andere wereld denken, krijgen ze op dit punt maar weinig meer voor elkaar. „Mik op de hemel en je krijgt de aarde op de koop toe, mik op de aarde en je krijgt geen van beide”, stelde C. S. Lewis.

De Heere Jezus gebruikt de begrippen ”zout” en ”licht” als Hij het heeft over de taak en functie van gelovigen in deze wereld (Matth. 5:13-16). Zout als een krachtige verborgen kracht, terwijl licht schittert in het openbaar. Christenen zijn niet alleen een invloed achter de schermen, maar zijn bedoeld als een geestelijk licht in het openbare leven. Het Licht van de wereld mag ons zo verlichten dat ons leven de helderheid en de warmte van Gods verlossingswerk toont. Maar een wereld die gedomineerd wordt door haat, waarin compassie, vergevingsgezindheid en naastenliefde ontbreken, waar christenen zich terugtrekken, kan niet voortbestaan. In zo’n wereld gaat het licht uit.

We mogen jongeren leren te leven als burgers van twee onderscheiden koninkrijken. Een absolute voorwaarde daarvoor is dat we zelf daarin het goede voorbeeld geven. Maken wij als opvoeders en begeleiders het gebed van de Heere Jezus concreet dat Gods wil moet geschieden op aarde zoals in de hemel? De stad van deze wereld verleidt ons elke dag tot wellust, tot consumeren, tot uitbuiten, tot overheersen. Elke daad van weerstand daartegen is een overwinning voor de stad van God, waardoor het leven in beide werelden direct wordt beïnvloed.

Passie

Dat lukt alleen als we gedreven mensen zijn en vol van de idealen van het Evangelie.

Het Griekse werkwoord ”pascho”, waar ons woord passie van afgeleid is, betekent in de eerste plaats lijden. Passie ontstaat uit lijden en verdriet. Verdriet over de gebrokenheid die ons omringt, over de chaos en de gekte die ons en jongeren omgeven en de uitwerking die we daarvan zien. Omdat we zeker weten dat God het leven anders bedoeld heeft, ontstaat uit dat verdriet de overtuiging, de wil en de energie om iets ten goede te keren. Dan worden we gedreven door het verlangen om de handen en voeten van de Heere Jezus te mogen zijn voor de mensen die Hij op onze weg plaatst en in de taak die Hij ons op deze aarde geeft.

Onlangs hebben we mogen vieren dat God Zijn verdriet over de gebrokenheid heeft omgezet in het grootste geschenk van deze wereld waardoor Hij uitredding, heil en verlossing mogelijk maakt. „We hebben het hier over de geboorte van een Kind, niet over de prestaties van een krachtpatser, niet over opzienbarende gedachten van een wijsgeer, niet over de vrome daden van een heilige. Het gaat werkelijk ons bevattingsvermogen te boven: de geboorte van een Kind moet de grote ommekeer van alle dingen bewerkstelligen, moet de gehele mensheid heil en verlossing brengen. Een Kind, uit mensen geboren; een Zoon, door God gegeven. Dat is de geheimenis van de verlossing van de wereld. Alles wat geweest is en alles wat nog komt, ligt hierin besloten” (Bonhoeffer).

Het kan niet uitblijven dat navolgers van dit Kind bezielde mensen zijn, die verlangen naar een ommekeer, naar heil, verlossing en genezing van alle gebrokenheid. Ons hele leven is een oefening in verlangen, zei Augustinus. Een verlangen naar meer van God in ons leven en in de wereld waarin wij leven. Als dat verlangen ons kenmerkt, hebben we een missie in dit leven en dan zal iedereen die ons meemaakt dat zien en ervaren.

Stilte

Een leven kent geen richting als het niet vanuit een krachtige overtuiging, een sterk ideaal, een stevige missie en een duidelijke hartstocht wordt geleefd. Alleen met hartstocht ontsnapt de mens aan het gevaar een massaproduct te worden, waarover anderen dan beschikken. Daarom was Kierkegaard zijn tijd ver vooruit toen hij beweerde dat mensen in de tijd waarin hij leefde boven alles hartstocht nodig hadden, zoals scheurbuikpatiënten groente nodig hebben. Mensen gaan ten onder als zij alleen door verstand, meninkjes en beschouwingen geleid worden. Zij blijven dan steken in het voorportaal van de actie en nemen de rol aan van de toeschouwer.

Als we hartstochtelijk leven voor het ideaal van het Koninkrijk van God, komen we in beweging. Dan helpen we jongeren om zich los te maken van wat hen vastlegt of bindt, uit rollen en maskers, uit (soms nare) gewoonten van het alledaagse leven, uit soms heel vervelende culturele invloeden, ontmaskeren we de leugens die deze wereld hun opdringt om uiteindelijk uit komen bij zoals God het leven en hen bedoeld heeft.

Dat lukt alleen als we zelf loskomen van de waan van de dag, en we rust- en stiltemomenten inlassen, hoe wereldvreemd dat ook lijkt. Pas in de stilte kunnen we ons ontdoen van de leugens waarmee satan ons probeert op te zadelen. Kunnen we vrijkomen van de waan van de dag en kunnen we luisteren. Zodat we niet onszelf centraal stellen maar kunnen onderzoeken welke gedachten God koestert. Voor christenen werkt het net zo als bij vissen: om bij de bron te komen, moeten we altijd tegen de stroom op.

Kerk, opvoeding en onderwijs mogen plaatsen zijn waar geoefend wordt in de stilte, waardoor iedereen vol wordt van Gods Woorden, ook al lijken sommige vestingen onneembaar en lijken er in sommige levens al zo veel onmogelijkheden te liggen. Dan houd ik mij maar vast aan de uitwerking die zacht en vloeibaar water op harde stenen kan hebben. Als water gestaag en langdurig op steen valt, zal het uiteindelijk een opening uitslijten. Zo kunnen mensen verharde en gesloten harten hebben en een onneembare vesting lijken. Maar als zij veelvuldig het Woord van God beluisteren en de zachtheid van Zijn liefde proeven, zal hun hart zich op een gegeven moment openen in diep respect en ontzag voor God.

Els van Dijk

Drs. E. J. van Dijk (56) is orthopedagoog en directeur van de Evangelische Hogeschool in Amersfoort. Ze publiceerde onder meer ”De hunkerende generatie” (uitg. De Banier, 2011), waarvan onlangs de vijfde druk verscheen.