In ’t Veld is van grote afstand al te herkennen: een grote krullenbol en een strakke spijkerbroek.

De D66-leider in het Europees Parlement oogt tenger, maar heeft genoeg middelen om zich te laten gelden. Zelfs zo dat ze het hele jaar goede voornemens nodig heeft. Ze somt op: „Geduldig, begripvol en aardig zijn, gezond leven, minder werken. De eerste dag gaat het meestal goed.”

Aardig zijn – gaat dat niet vanzelf?

„Ach, mensen om me heen geven wel eens signalen. Vaak zijn je sterke punten tegelijk je zwakheden. Door mijn ongeduld kan ik ook veel werk verzetten.”

Waar maakt u zich echt boos over?

„Machtsmisbruik. Ik kan niet tegen autoritair gedrag. Gisteren nog was ik boos. Ik kreeg antwoord op vragen over veroordelingen voor godslastering in Griekenland en Spanje.

De Europese Commissie wil daar niets aan doen, want het Handvest van Grondrechten geldt daar niet. Ook de Commissie heeft de mond vol van vrije meningsuiting, maar verschuilt zich achter juridische smoezen.”

Maar dat handvest is er ook om machts­misbruik door de Commissie te voorkomen.

„Dit is machtsmisbruik van staten. De Commissie zoekt altijd de grenzen op. Zo miste het ingrijpen rond de mond-en-klauwzeer mogelijk rechtsgrondslag.

Het is onbestaanbaar dat mensen in de 21e eeuw voor hun opvattingen de gevangenis ingaan. Evenzeer is het weerzinwekkend dat christenen vanwege hun geloof worden opgesloten. In Noord-Korea word je al gestraft als je een Bijbel bezit.

Ik zat eens tussen twee collega’s die onder een dictatuur gevangen hadden gezeten. Voor de Hongaarse Roemeen betekende Europa vrijheid christen te zijn. Maar voor de Spanjaard was Europa bevrijding van de Rooms-Katholieke Kerk, vanwege het Franco­regime.”

Is het mooi om in het EP te zitten?

„Absoluut. Europa is nog in aanbouw, dus er zijn kansen genoeg.”

Uw Belgische collega Guy Verhofstadt zegt dat Europa naar een federatie moet. Eens?

„Ik spreek liever van politieke unie. Federatie suggereert dat alles van boven naar beneden komt, hoewel de Duitse federatie van onderaf werkt.

Het Europa van de diplomatie, waarin men in achterkamers onderling de belangen van de burger uitruilt, is voorbij. Daar heeft de burger de buik van vol.

In een politieke unie heeft niet langer Merkel het alleen voor het zeggen, maar de burger. Als je de Europese leiders rechtstreeks kunt kiezen, ontstaat er een gemeenschap. Niet van belangen, maar van waarden.”

Intussen valt Europa uit elkaar, met speculaties over Grieks en Brits uittreden.

„Laten we eerst zien of dat ook gebeurt. Er moeten wel dingen veranderen. Onlangs dook in Duitsland een arts op die in Nederland niet meer mag werken. Kan dat in Europa? Ja, omdat sceptici maatregelen voor verdere samenwerking hebben tegengehouden. Bij zedenmisdadiger Robert M. precies zo. Ook zonder een Big Brother moet Europa zoiets voorkomen.”

In interviews geeft u nogal eens af op het in zichzelf gekeerde Nederland. In het EP spreekt u bij voorkeur Engels. Vertegenwoordigt u de Nederlandse burger wel?

„Nou, zeker wel. Ons stemmenaantal is in 2009 verdrievoudigd. Dat ik Engels spreek, is vooral praktisch. Er zijn minder mis­verstanden bij de vertaling. Soms spreek ik ook Frans, en natuurlijk Nederlands.”

Het Engels kent de uitdrukking ”sitting on the gravy train”. Hoe zou u dat in het Nederlands omschrijven?

„Zakken vullen lijkt het meest toepasselijk.”

Komt dat voor in het EP?

„Een beetje wel. Maar het helpt wel dat we steeds meer onder het vergrootglas komen.”

Bij die ”gravy train” hoort ook dat mensen naast hun schoenen lopen. Herkent u dat?

„Zeker wel. Daarom moet je je eigen zelfkritiek organiseren.”

In interviews klaagt u nogal eens over „die reli’s.” Wat doen gelovigen verkeerd?

„Het is vooral de religieuze lobby die niet transparant is. Het Vaticaan heeft door zijn aparte positie makkelijk toegang tot de macht. Ik vraag echter van kerken en levensbeschouwelijke organisaties dezelfde transparantie als van bedrijven.”

Zou u het Vaticaan zijn diplomatieke positie willen ontnemen?

„Ja. Ik houd van gelijke kansen voor iedereen. Alle geloven mogen zich uiten in het publieke domein. Maar het bedreigen van politici met excommunicatie rond gevoelige stemmingen is machtsmisbruik.

Lastig is ook dat niet-religieuzen niet zijn georganiseerd. Ze vormen geen gemeente.”

Aha, u bent gewoon jaloers op de gesmeerde machine van het Vaticaan?

Ze gooit haar hoofd in de nek en lacht uitbundig.

Wat betekent secularisme?

„Volgens mij dat de publieke instellingen voor iedereen toegankelijk zijn. Dus niet alleen voor toevallig dominante groepen.

Niet dat er geen waarden zijn. De mensenrechtenverdragen staan er vol van. Het secularisme geeft ook zo veel mogelijk ruimte aan afwijkende opvattingen. Maar zonder te relativeren. Discriminatie van vrouwen of homo’s valt niet te tolereren.”

Hoe tolerant zijn homo’s zelf? In Engeland is het uitreiken van de homo-onderscheiding ”kwezel van het jaar” (Bigot of the Year) als intimiderend ervaren.

„Ik zou ook liever het positieve belonen. Tegelijk heb ik oog voor de ellende door geweld tegen homo’s, ook van religieuze kant.

Als secularisten zijn we tegen het opleggen van waarden. Ik had eens een ultra­conservatieve evangelicale lobbygroep bij me die stelde dat het homohuwelijk de vrijheid in gevaar bracht. Maar niemand wordt verplicht als homo te trouwen. Kom nou.”

En toch, als u goed luistert, hoort u zorg over de rechtsbescherming van kinderen.

„Nou, daar zetten wij ons voor in. Maar het verbieden van een huwelijk van homo’s is voor mij hetzelfde als het blokkeren van een relatie van mensen met een verschillend geloof. Met partnerkeuze behoort de staat zich niet te bemoeien.”

Geldt dat ook polygame relaties?

„Meestal gaat het om een sterke man met een paar vrouwen daaronder. Ik denk dat de staat wel mag kijken naar de positie van partners tegenover elkaar. Voorlopig is dit trouwens theoretisch.”

Niet bij gezinshereniging in asielzaken.

In ’t Veld houdt even stil. „Wel, ook daarbij staat de bescherming van mensen voorop. Dat is de kern van fatsoenlijk beleid.”

In ’t Veld begint over de discussie in Trouw over de vraag of D66 antigods­dienstig is. „Natuurlijk zijn we dat niet.”

In Trouw stond ook de stelling dat D66 voor christenen is wat de PVV is voor moslims.

„Onzin. Wij noemen christenen geen minderwaardige mensen, zoals de PVV moslims noemt. We zijn wel tegen privileges. Maar niet alle kritiek is een aanval op het geloof.”

Als die kritiek erg gretig wordt, lijkt er een motief.

„In onze partij is hier een open debat over. In het algemeen vind ik vooral ex-katholieken fel antireligieus. Met mijn atheïstische achtergrond ken ik die gevoelens niet.”

Maar het imago is: zoals Wilders de moslimhater trekt, lokt D66 de antireligieuze kiezer.

„Ieder zijn beeldvorming. Ik sta voor ruimte voor iedereen. Zo ben ik geen voorstander van een verbod op hoofddoekjes of boerka’s. Ook als ik mijn rijbewijs afhaal, zal het mij een zorg zijn als de ambtenaar een hoofddoek of kruisje draagt.

Maar het kruis in de Italiaanse rechtszaal was voor mij over de grens. Ik heb het recht naar wereldse wetten te worden berecht.”

Secularisten zijn dus voor gelijke toegang. Zijn er op dat punt eigenlijk problemen?

„Zeker wel. In Ierland is pas een vrouw gestorven omdat het ziekenhuis een abortus weigerde. Mooie christelijke moraal!

In Hongarije kunnen sommige kinderen niet naar een openbare school. Europese hulporganisaties krijgen vanuit religieuze motieven geen Amerikaans geld als ze verkrachte vrouwen een abortus aanbieden. Zie dan eens hoe gruwelijk vrouwen in Congo worden verkracht. Schandelijk.

In Nederland zit ik met het dilemma dat in sommige christelijke groeperingen –net als bij moslims– meisjes worden groot­gebracht met het idee dat ze minder zijn en zich alleen maar op een rol in huis mogen voorbereiden. Botsen de rechten van het kind hier niet met die van de ouders?”

De godsdienstvrijheid sluit ook opvoeding naar overtuiging in. Erkent u dat?

„Tuurlijk. Toch delen die meisjes niet in de volle vrijheid. Geen enkele burgerlijke vrijheid is onbeperkt. Zodra de vrijheid van anderen wordt geschaad, moet de staat ingrijpen. Dat is het dilemma.”

Het beroep op kinderrechten leidde vorig jaar in Duitsland aanvankelijk tot een verbod op jongensbesnijdenis.

Denkt na. „Dit is heel moeilijk. Als je niet per se hoeft te snijden, doe het dan niet. Een discussie hierover is wel het minste.”

U pleit voor het recht op abortus. Zou u daar zelf ook gebruik van willen maken?

Na een korte stilte: „Ja, hoewel dat nu niet meer actueel is. Ik ben er trots op in een land te wonen waar je een veilige abortus kunt krijgen zonder te worden uitgestoten.”

Draagt een seculiere overheid toch ook niet een levensbeschouwing uit?

Verbaasd: „Welke levensbeschouwing zou dat moeten zijn? Het secularisme is geen levensovertuiging, zoals het atheïsme, maar een politieke gedachte. Het sluit godsdienst niet uit. Waarom zitten er anders gelovigen in ons secularismeplatform?”

In Oost-Europa hebben christenen slechte herinneringen aan seculiere overheden.

„Die overheden waren niet seculier. Ze bemoeiden zich wél met religieuze zaken. Dat is totalitair. Bij ons pleit niemand voor afschaffing van religie. Dat is ook hetzelfde als het afschaffen van slecht weer – uh, nou ja beetje ongelukkige vergelijking. Ik bedoel: religie zit in de harten en hoofden van mensen, en daar heerst de staat niet.”

Waar haalt een atheïst zijn ethiek vandaan?

„Allereerst uit zijn opvoeding. Daar leer je wat goed en fout is. Verder uit reflectie. Het klinkt misschien een beetje humanistisch, maar je moet niet alles klakkeloos aan­nemen. Er blijft altijd twijfel. Dat maakt het niet relativerend. Het beginsel van zelf­beschikking blijft overeind.”

NRC-columnist J. L. Heldring zei in deze krant eens: De moraal kan niet uit de mens komen. Dan is hij rechter in eigen zaak.

„Zoeken christenen ook niet zelf hun eigen moraal uit? Of ze hebben wel een moraal, maar houden zich er niet aan?” En dan glimlachend: „Dat laatste overkomt mijzelf ook wel eens.”

Wat wenst een atheïst zich op zijn sterfbed?

„O gunst, wat zou ik me wensen? Ik hoop dan dat ik het maximale uit het leven heb gehaald. Dat ik geen kansen heb laten liggen iets te betekenen.

Voor mij is dood ook dood. Maar ik zie het leven wel als een geschenk, van de natuur. En dat moet je waardevol leiden.”

Levensloop Sophie in ‘t Veld

Drs. Sophia Helena in ’t Veld werd geboren in september 1963. Ze studeerde geschiedenis aan de Universiteit Leiden.

Van In ’t Veld wordt gezegd dat ze naast het Nederlands ten minste vijf talen zeer goed beheerst, en daarnaast nog drie talen op een redelijk niveau. Sinds 2004 is ze delegatieleider van D66 in het Europees Parlement.

Daar richtte ze het Europees Platform voor Secularisme in de Politiek op, waarvan ze ook voorzitter is. Ze profileert zich met de strijd voor gelijke rechten voor homoseksuelen.

In 2011 werd ze uitgeroepen tot Internationale Humanist van het Jaar. Sophie in ’t Veld is getrouwd.