Een vraag van de Engelse koning Hendrik VIII (1491-1547) aan de ambassadeur van de keizer van het Heilige Roomse Rijk vormt het motto van deze roman. „Ben ik niet een man als alle andere? Nou? Nou?” Wie het boek gelezen heeft, weet dat er op deze vraag nauwelijks een positief antwoord mogelijk is.

Een eerlijk antwoord zou zijn: „Nee, koning. Een man die zes vrouwen verslijt, waarvan vijf in zo’n tien jaar, kun je geen man als alle andere noemen.” Maar een te eerlijk antwoord is bij een koning als deze onmogelijk. Een koning die enerzijds een modern renaissancevorst wil zijn en zich omringt met lieden van lager allooi die door de traditionele adel met de nek worden aangekeken, onder wie Thomas Cromwell, de hoofdpersoon in dit boek.

Anderzijds toont deze moderne koning soms angstig veel gelijkenis met despotische Romeinse keizers, wier grillen beroemd en berucht waren. Zelfs God is aan hem ondergeschikt, vindt Hendrik VIII zelf. Zo laat Mantel hem op zeker moment zeggen: „God zou niet toestaan dat mijn genoegen strijdig is met Zijn plan.”

Laveren

Het brengt voor Thomas Cromwell, zoon van een handwerksman die zich in het kielzog van de vorige in ongenade gevallen hofsecretaris heeft opgewerkt, veel laveerwerk met zich mee. Veel plooien gladstrijken, en desondanks proberen de door de koning gegeven ruimte maximaal te gebruiken. De koning te vriend houden, maar ook niet te veel vijanden onder de adel te maken, want ieder die tegen je is wil maar al te graag je hoofd zien rollen.

Hilary Mantel heeft de hofintriges op een bijzonder boeiende manier onder woorden gebracht. ”Wolf Hall” handelde over de pogingen van Hendrik VIII om van zijn eerste vrouw, Catherina van Aragon, af te komen omdat ze hem alleen een dochter geschonken had. Het was voor de jonge Tudordynastie een probleem als er geen mannelijke opvolger zou zijn. Daarom liet de koning zijn oog op hofdame Anne Boleyn vallen. Ook al moest hij daarvoor een nieuwe kerk –de Anglicaanse Kerk– oprichten en de banden met de paus verbreken, het was het hem allemaal waard.

Subtiel

”Het boek Henry”, dat speelt in de jaren 1535-1536, beschrijft de periode dat de koning na twee jaar alweer is uitgekeken op zijn nieuwe vrouw. Ze heeft hem eveneens niet meer dan een dochter, Elizabeth, kunnen schenken. Jane Seymour blijkt de volgende te zijn in wie de koning nieuwe kansen ziet.

En dat komt Thomas Cromwell bijzonder goed uit. Want koningin Anne Boleyn en haar steeds machtiger wordende familie zijn op zijn val uit. Dus stimuleert hij subtiel het verlangen van de koning naar het schuchtere adellijke meisje Jane, in alles het tegendeel van de bepaald niet bescheiden Anne.

Alleen moet er nog wel een reden worden gezocht om het koninklijke huwelijk met Anne Boleyn nietig te verklaren. Dat blijkt echter niet al te moeilijk. Anne laat zich omringen door diverse jongere en oudere mannen die het, net als zij, met de goede zeden niet al te nauw lijken te nemen. Hier en daar geholpen door wat marteling, zijn diverse mannen en vrouwen uit de omgeving van de koningin maar al te bereid om te bekennen dat de koningin overspel heeft gepleegd. Zelfs is er sprake van incest, omdat ze de liefde van haar broer George niet afwijst. Ze wordt opgepakt en op 19 mei 1536 door een Franse scherprechter onthoofd.

Eigen agenda

In deze roman is de hoofdpersoon Thomas Cromwell uitgegroeid tot een man die het klappen van de zweep aan het hof bijzonder goed kent. In ”Wolf Hall” was hij nog de coming man; nu verkeert hij in het centrum van de macht; hij is doorgaans sympathiek, maar ook ongrijpbaar en belust op zijn eigen macht. Kortom, een heerser die in het kielzog van de koning zijn eigen agenda uitvoert.

Ondertussen krijgt de lezer een aantal boeiende andere facetten van het werk van de hofsecretaris voorgeschoteld. Bijvoorbeeld de vraag hoe de levensstijl en de regeringsplannen van de koning gefinancierd te krijgen. Daarvoor heeft Cromwell zijn oog laten vallen op de rijkdom van de kloosters. Het lukt hem om veel abdijen van geld en goed te beroven. Wat hem niet lukt is de rest van zijn protestantse agenda uit te voeren. De koning mag dan gebroken hebben met de paus om vervolgens zelf het hoofd te worden van de nieuwe Anglicaanse Kerk, hij is allerminst de ”nieuwe leer” toegedaan. Cromwells „dagelijkse, bedekte kruistocht” om de koning ertoe over te halen een Bijbel in de volkstaal te laten uitgeven, heeft geen succes. Daarnaast is Cromwell met zijn revolutionaire idee om een plan voor werkverschaffing voor de armen door het parlement te loodsen, ook een paar eeuwen te vroeg.

Stijl

De stijl van het boek is niet heel bijzonder en mist het staccato-achtige taalgebruik dat ”Wolf Hall” bij wijlen kenmerkte. Niettemin zijn er soms juweeltjes van zinnen te bewonderen. Op andere momenten is het taalgebruik dat Mantel de personen in de mond legt onbetamelijk; met name waar het het vermeende overspel van de koningin betreft. Toch moet ook hierbij een kanttekening gemaakt worden: een plot als deze zou veel schrijvers hebben uitgedaagd tot het in detail beschrijven van talloze bedscènes. Dat is een verleiding waar Hilary Mantel geenszins voor bezweken is.

Boekgegevens

”Het boek Henry”, Hilary Mantel; uitg. Signatuur, Utrecht, 2012; ISBN 978 90 567 2453 5; 423 blz.; € 17,99.