Jongeren staan regelmatig in de spotlights na een incident met dodelijke afloop. Er worden veel verklaringen gegeven voor hun onwenselijke gedrag. Hoogleraar opvoedvraagstukken Mischa de Winter noemde het in het televisieprogramma Pauw & Witteman „een opvoedprobleem.” Als ouders niet opvoeden, ontspoort de jeugd en krijg je excessen zoals Haren, Hoek van Holland en voetbal­geweld zoals bij Buitenboys.

De Winter heeft uiteraard een punt. Maar dat is maar een deel van het probleem. Opvoeden in de huidige tijd is niet meer hetzelfde als opvoeden vijftien jaar terug. Waarom? Omdat de jeugd van deze tijd blootstaat aan een scala van impulsen die van buiten komen. Impulsen waarop de ouders geen of nauwelijks invloed hebben.

Het medium televisie bijvoorbeeld. Televisieprogramma’s zijn nogal van inhoud veranderd. Presentatoren en programma’s hebben de kijk op hoe het hoort drastisch gewijzigd. De Barend Servet Show (1972) was een van de eerste programma’s waarin mensen voor schut werden gezet. Paul de Leeuw ging er nog heel wat harder tegenaan met programma’s waarin een ander denigreren de norm werd. Publiekelijk iemand wegzetten scoorde en werd erg leuk en grappig gevonden.

Later kregen we voyeurtelevisie zoals Big Brother, lak-aan-allesprogramma’s zoals New Kids en Oh,oh, Cherso en ga zo maar door. Programma’s die het niet zo nauw nemen met hoe het hoort. Programma’s die de grens van de moraal stevig verleggen. Die platvloersheid tot norm verheffen en daardoor hoog scoren bij de jeugd.

Ook tijdschriften gaan met hun tijd mee. De inhoud van de geschreven media doet bijna niet onder voor wat er op de televisie te zien is. Voorheen redelijk brave tijdschriften als Nieuwe Revu en Panorama, hebben het roer om moeten gooien om te overleven. En dan hebben we het nog niet over het niveau van bladen als Story en Privé.

De laatste tien jaar doet internet de stevigste duit in het zakje. Op het net kan en mag alles. En niemand die het verbiedt of checkt of het wel door de beugel kan. Internet is voor jongeren de volwassenenspeeltuin waarin geen regels zijn. Een enkele site heeft een leeftijdscontrole, maar die is vaak heel gemakkelijk te omzeilen. Bovendien is de vrijheid van internet tot dusver boven elke discussie verheven.

Dus om te zeggen dat moreel verval alleen een opvoedkundig probleem is, is een te beperkte insteek. Als ouder kun je een kind wel of niet een mobiel geven. Maar doe je het niet, dan is jouw kind een van de weinigen die geen mobiel hebben en dat wil je ook niet. Dus er is ook sprake van maatschappelijke dwang. Bovendien vinden ouders het een veilig idee. Zo weet je tenminste waar je kind uithangt en kun je altijd met hem of haar bellen.

Daar hangt wel een prijskaartje aan dat ouders voor lief nemen: wat jouw kind doet met zijn mobiel of smartphone speelt zich bijna geheel buiten jouw waarneming –dus controle– af. Als ouder sta je volkomen machteloos als het gaat om het hebben van invloed op surf-, Facebook- of sms-gedrag.

Media hebben een zeer beïnvloedende kracht. Zeker op de nog ontvankelijke jeugd. Wat op televisie, in geschreven media, op internet aan jongeren als normaal wordt voorgespiegeld, brei je als ouder niet zomaar recht. Erger, zo’n poging is gedoemd te mislukken. Dat maakt dat de verantwoordelijkheid van de media voor de moraal in Nederland sterk is toegenomen.

Goed of fout wordt voor het grootste deel niet meer door ouders bepaald, maar door programma’s en door websites. Commercie is daar de drijvende kracht. Het gaat om kijkcijfers, om de verkoop van sterblokken, de verkoop van advertenties, om het aantal klikken en allerlei andere zaken die geld in het laatje moeten brengen. En als het om geld gaat is men minder zelfregulerend en minder kieskeurig. Dan wordt om beter te scoren de moraal toch gewoon een beetje opgerekt? Publiek of kijkers moeten er koste wat het kost getrokken worden en dan mag de morele prijs best dubieus of discutabel zijn. Dat is iets van latere zorg.

Ook de makers van het nieuws worden beïnvloed en verleggen zonder dat ze het zelf goed in de gaten hebben, grenzen. Wat kan door de beugel en wat niet? Vraag het aan drie journalisten in verschillende leeftijdsgroepen en er zijn drie verschillende antwoorden. Waarom? Omdat het antwoord aan de eigen moraal wordt getoetst. Er is geen algemeen aanvaarde norm. Wat voor de een extreem is, is voor de ander aanvaardbaar.

Er is dus een groot grijs gebied en daarin worden programma’s gemaakt die voor de een troep zijn en voor de ander grensverleggend. Maar de jeugd –en dat is heel eigen aan jeugd– vindt juist de programma’s in dat grijze gebied het interessantst. Programma’s die voor ouderen veel te ver gaan, zijn voor jongeren spannend en baanbrekend.

Het zijn de jongeren die op moreel verval worden aangekeken, maar het zijn de volwassenen in onze maatschappij die veel meer schuld hebben aan het moreel verval. Want zij trekken aan de touwtjes bij de televisie, op internetsites, op sociale mediasites, in de gedrukte media enzovoort.

Wat de jeugd niet ziet, kunnen ze niet weten, en wat ze wel zien en horen, daar kunnen ze mee doen wat ze willen want effectieve controle ontbreekt en is ook praktisch onuitvoerbaar.

Het wachten is op de volgende morele optater. Dat die komt is zeker. Waar? We zullen het zien.

De auteur is voormalig ondernemer in de communicatie. Deze bijdrage verscheen eerder op de website www.opiniestukken.nl .