We zijn het zat in Nederland. Er klinkt een steeds luidere roep om gezag en respect. Het is uit de hand gelopen met ons tolerante klimaat. De zwaar verwende jeugd lijkt gewoon zijn eigen gang te kunnen gaan, niet geremd door welke regel of institutie dan ook. Een recent dieptepunt waren de rellen in het Groningse Haren. Het wordt tijd dat we het gezag weer eens een centrale plaats geven in Nederland.

Dit stevige geluid is momenteel nogal eens te horen. Maar de praktijk is heel anders. Hoe vaak komt het niet voor dat juist ouders zich tegenover andere gezagsdragers ongezond assertief opstellen? Ook scholen worden regelmatig geconfronteerd met ouders die positie kiezen tegen de school, in plaats van gezamenlijke verantwoordelijkheid te voelen.

Er lijkt dus iets grondig mis. Natuurlijk, optimisten vertellen ons dat het wegvallen van de verkokerde gezagsstructuren sinds de jaren 60 ook goede kanten heeft. En niet geheel ten onrechte. Wat te denken van het ontwikkelen van een zelfstandig oordeel, van creatieve vrijheid, van het wegvallen van ongezonde situaties waarin de vader zijn gezag misbruikte? Of van een situatie waarin predikanten nooit op een gezonde wijze werden gecorrigeerd?

Diepe buigingen

Maar toch, het onbehagen knaagt. Te veel ouders luisteren keurig naar hun kinderen in plaats van dat er sprake is van ouderlijk gezag. Sterker nog, de jeugd wordt als uitgangspunt genomen en ouderen willen graag op de jeugd lijken, in kleding en in gedrag. Er is in veel gevallen sprake van een omgekeerde opvoedingssituatie. Natuurlijk zijn er gezinnen waarin het goed gaat. Maar veel ouderen nemen hun verantwoordelijkheid niet meer en laten daarmee verweesde generaties achter. Er lijkt een generatie van kleine prinsjes en prinsesjes op te groeien die nauwelijks weten wat nee is.

Deze houding van onze jeugd wordt versterkt doordat ook docenten, predikanten en andere gezagsdragers diepe buigingen maken om jongeren te bereiken. Het gaat zo ver dat opvoeders zich gaan identificeren met de jeugd en forever jong en tof gevonden willen worden. Jongeren krijgen zo de boodschap dat hún cultuur ideaal is, in plaats van die van de volwassenen met meer levenswijsheid. Het gevolg is dat ze geen respect meer hebben voor oudere generaties.

Dit leven zonder duidelijk gezag is tot in de haarvaten van onze samenleving doorgedrongen en heeft al diverse generaties beïnvloed. De dominee, de leraar, de politieagent, de rechter: ze zijn vaak tegelijk medeveroorzaker en slachtoffer van deze crisis. En het gaat de christelijke, reformatorische gezindte zeker niet voorbij. Soms lijkt het daar zelfs heftiger. Recent onderzoek toont aan dat reformatorische jongeren relatief vaak bekend zijn bij de politie en bureau Halt. Ook in reformatorische kringen is de jeugd meer en meer verweesd.

Modieuze didactiek

De kerken merken het ook. Er moet meer moeite gedaan moet worden om de jeugd in het gareel te houden. De autoriteit van de predikant staat niet bij voorbaat vast. En in de politiek is het niet anders. En dat lijkt wel logisch ook. Het ontbreekt veel moderne politici aan distantie en waardigheid.

In het onderwijs komen de problemen van de gezagscrisis misschien nog wel het sterkst samen. Daar wordt de gezagscrisis bestreden door te zoeken naar methoden om leerlingen te motiveren (als ze maar luisteren). Er wordt veel tijd gestoken in modieuze didactiek, waarin met name de individuele leerling en zijn beleving centraal staan.

Dit is natuurlijk niet allemaal onzinnig. Maar hoe mooi en bruikbaar dit ook kan zijn, het heeft niet bijgedragen aan het tot stand brengen van zoiets als autoriteit. Het past niet bij het beeld van een docent als gezagsdrager die recht van spreken heeft. En er wordt niet zelden voorbijgegaan aan de belangrijkste taak van het onderwijs: het doorgeven van de reformatorische en intellectuele erfenis.

De nieuwe onderwijsvormen versterken de tendens van de wereldwijze antiautoritaire jongere, omdat ze uitgaan van de zelfstandigheid en de eigen verantwoordelijkheid van het individu. Ook in het reformatorisch onderwijs hebben deze kindgerichte ideologie en het cultuurrelativisme hun intrede gedaan. Dit is vooral te zien in de opgang van adaptief en competentiegericht onderwijs op reformatorische scholen.

Voor het gezag heeft dit weinig goeds betekend. Het is een vorm van hoogmoed die het hele onderwijs doortrekt. Voortdurend experimenteren met vormen van exemplarisch onderwijs zoals de nieuwe onderwijsfilosofie ondermijnen de structuur van het onderwijs. Hier horen we vaak het argument dat het leven nu eenmaal ingewikkelder in elkaar zit dan de traditionele vakstructuur die ooit bedacht is. De doelmatigheid van deze nieuwe onderwijsvormen is echter ook zwaar te betwisten. Leerlingen vervelen zich minstens zozeer als vroeger.

Infantilisering

In kerk en onderwijs heeft men zich de afgelopen decennia zeer ingespannen om vooral niet saai te zijn. Dit heeft geleid tot een pedagogiek van infantilisering: kinderen moeten voortdurend worden gemotiveerd, de lesstof moet worden aangepast, alles moet relevant en toegankelijk zijn. Lekker, leuk, uitdagend en opwindend zijn de moderne gedragsversterkers. Maar het helpt uiteindelijk niet: leuk wordt ook altijd weer vervelend, verandering wordt ook weer sleur.

Opvallend is overigens dat een docent die duidelijke regels stelt, werkt aan een goede –niet op populariteit gerichte– relatie met de leerlingen en een helder verhaal heeft, weinig last heeft van de gezagscrisis. En daarmee staat voor mij één ding vast: de sleutel om iets te doen aan de scheefgegroeide gezagsverhoudingen ligt bij de huidige generatie ouders, docenten, predikanten en politici. Kortom, bij hen die gezagsdragers zouden moeten zijn. Zij zouden de paternalistische verantwoordelijkheid weer moeten nemen voor onze jongeren.

Twee ongelijken

Om er iets aan te doen, is het in ieder geval belangrijk om kennis te nemen van de oorzaken van deze crisis. Hoe is dat alles zover gekomen? Het antiautoritaire humeur van onze tijd heeft diepe en vele wortels, die in het kader van dit artikel niet beschreven kunnen worden. In mijn boek ”Verweesde generaties” ga ik daar uitvoerig op in.

Vaststaat dat met grote intensiteit en fanatisme deze antiautoritaire houding vorm is gegeven. Het zal dan ook veel tijd, moed en geduld kosten om hier breder in de maatschappij werkelijk effectief iets aan te doen.

Belangrijk is in ieder geval dat het besef terugkeert dat het in een gezagsrelatie onvermijdelijk is om uit te gaan van een relatie tussen twee ongelijken. De ene partij, de ouder, neemt verantwoordelijkheid voor een generatie die nog niet verantwoordelijk kan zijn. Als het goed is leggen ouders vanaf de geboorte hun wil op aan de kinderen. Dat gebeurt bij het wassen, bij het voorlezen, bij het voeden.

Zo’n hiërarchische relatie is echter niet in een vingerknip terug te krijgen. Een pleidooi voor terugkeer van het gezag betekent daarom heel wat. Want het betekent inleveren. En willen we dat? De gezagscrisis kán heel lang duren. Alleen God weet hoelang deze crisis aanhoudt. Ons mensenverstand is hiervoor te beperkt.

Om iets aan de gezagscrisis te doen zullen we als opvoeders in ieder geval onze verantwoordelijkheid terug moeten nemen. En er samen –school, kerk, gezin– voor staan. Het zal moeten gaan om een herstel van de gemeenschap van het gezin, om het aanleren van discipline en fatsoen. Om moed, om het vertellen van het verhaal. Er zal een grenzen stellende generatie moeten komen in plaats van een grenzen-loze generatie.

De auteur is directeur van het Wartburg College, locatie Guido de Brès, in Rotterdam. Hij schreef dit artikel op verzoek van de redactie naar aanleiding van zijn boek ”Verweesde generaties. Pleidooi voor de terugkeer van het gezag”, dat vandaag wordt gepresenteerd.