Soms fietst dr. Adriaan Mostert (50) ’s avonds nog even naar een van de vestigingen van de Zwolse Isala klinieken. Om een praatje te maken met een patiënt die niet goed in zijn vel zit. „Als je ’s morgens visite loopt, merk je dat, maar op dat moment ontbreekt de tijd om er echt aandacht aan te besteden. Dat doe ik dan aan het eind van de middag, of in de vooravond. Ik ga naast het bed zitten en probeer me in die man of vrouw te verplaatsen. Door open vragen te stellen, zoek ik naar openingen om mensen weer wat positiever te krijgen. Dat is beter voor hun gezondheid.”

Na een loopbaan als radiologisch laborant en wat andere functies die hem onvoldoende bevrediging gaven, ging Mostert op 27-jarige leeftijd geneeskunde studeren. Hij specialiseerde zich in de orthopedie en de traumatologie. Toch ligt zijn belangstelling niet bij botten, pezen en spieren alleen. „Het gaat mij om de hele mens die ik op mijn spreekuur krijg. Tijdens operaties op mijn vakgebied wordt vaak geroepen: „De volgende heup kan komen!” Dat is typerend voor de westerse geneeskunde. We behandelen geen patiënten, maar een heup of een knie. Daarmee reduceer je de mens tot een verzameling lichaamsdelen en misken je zijn individualiteit en sociale context.”

Drie-eenheid

De hervormd-gereformeerde orthopeed wil ook zorg dragen voor de ziel van zijn patiënten. „Niet dat je die in directe zin kunt behandelen, maar de ziel vormt wel de kern van het mens-zijn. In dat opzicht waardeer ik oosterse geneeswijzen, al wijs ik de religieuze opvattingen erachter af. Ze houden rekening met het bestaan van een onzichtbare dimensie. De belangstelling voor deze geneeswijzen laat zien dat we ons als artsen niet moeten beperken tot het lichaam en de psyche.”

In zijn werk beschouwt de Zwolse specialist zich als gereedschap in Gods hand. „Een chirurg heeft in de samenleving een bepaald aanzien, maar ik voel me niet meer dan de patiënt. Ik ben me er ook altijd van bewust dat de mensen die ik voor me heb een drie-eenheid zijn van lichaam, geest en ziel.”

Dat zicht is in de optiek van Mostert van wezenlijk belang voor een goede behandeling van de gehele mens. Ook binnen zijn eigen ambachtelijke specialisme. „Vooral bij rugklachten is er vaak sprake van een samenspel van factoren. De pijn wordt meer dan eens niet veroorzaakt door de geringe afwijking die je op de foto of MRI constateert, maar door spanningen, boosheid of onverwerkt verdriet. Zo’n patiënt maak je door een operatie niet beter.”

Heilige stilte

Voor de lezing die hij morgen houdt voor de Christian Medical Fellowship probeerde de Zwolse orthopeed duidelijk te krijgen wat de ziel is. „Dat is nog niet zo eenvoudig. Er zijn tal van definities. Voor mij is de ziel het onsterfelijke in de mens, ons bewustzijn. Dat is meer dan ons denken. De ziel valt niet te vatten of te beredeneren. Daarom is er geen oog voor in onze westerse geneeskunde, waarin men denkt dat het leven maakbaar en verklaarbaar is.”

Het treft Mostert keer op keer dat zijn patiënten, ook als ze zich ongelovig noemen, wel besef hebben van de spirituele kant van de mens. „Dat merk je onder meer wanneer iemand is overleden. Dan heerst er altijd een bepaalde sereniteit, een soort heilige stilte, alsof de dode nog hoort wat er over hem of haar wordt gezegd. Het gevoel dat er meer moet zijn tussen hemel en aarde vult de leemte die valt als er afscheid is genomen van de Bijbelse opvatting over de ziel. Er zijn maar weinig mensen die er echt van uitgaan dat de mens niet wezenlijk verschilt van een dier.”

De orthodox-christelijke specialist maakt meer dan eens gebruik van het onuitroeibaar religieuze in de mens. „Veel patiënten zien op tegen een operatie. Dan zeg ik soms: „Oog omhoog, het hart naar boven.” In de hoop dat ze vragen wat ik daarmee bedoel.”

Godsbesef

Ook tijdens het dagelijkse rondje langs de patiënten probeert de Zwolse orthopeed mensen te wijzen op het hogere doel van hun leven. Zijn collega’s nemen hem zoals hij is. „Soms zeggen ze bij een sombere patiënt: „Laat Adriaan even langslopen.” Voor ”een kuurtje Mostert”, zoals ze dat noemen. De meeste patiënten staan daar open voor, is mijn ervaring. Zeker als ze heel dicht bij de dood zijn geweest, komt het godsbesef weer boven. Op zulke momenten voel ik me niet de arts, maar zit ik daar als Adriaan Mostert. Gewoon in burger.”

Een enkele keer bidt hij met patiënten. Meestal wanneer ze grote zorgen over hun gezondheid hebben. „Dan zeg ik: „Zullen we die samen in gebed aan God voorleggen?”

„Nou, ik bid eigenlijk nooit.”

„Moet je dat dan nu niet eens gaan doen?”

Na het ”amen” bedanken ze me eigenlijk altijd. Vaak zijn ze ook rustiger dan voor het gebed. Ze beseffen op zo’n moment dat er een hogere werkelijkheid is. Je zou ook kunnen zeggen: dat ze een ziel hebben.”

Zorg voor de ziel

Zicht op de ziel is niet alleen gezond voor de patiënt. Volgens dr. Hanneke Schaap-Jonker is ook de arts erbij gebaat. „Juist dat geeft bezieling in het werk. De moderne geneeskunde verlaagt de arts te veel tot een ambachtsman die productie moet draaien.”

Onder psychologen geldt de regel dat zij ”niet in de ziel kijken”. Toch is Schaap-Jonker ervan overtuigd dat het negeren van de ziel in de gezondheidszorg voor alle partijen schadelijk is. „Door ziekte kunnen allerlei vragen naar de zin van het leven bovenkomen. Daar moet je als arts oog voor hebben.”

Hoewel in de wereld van de wetenschap breed de gedachte leeft dat de mens niet meer is dan materie, ontmoet de Groningse godsdienstpsycholoog zelden iemand die daar de uiterste consequenties aan verbindt. Ook overtuigde evolutionisten houden zich bezig met de vraag hoe ze zin aan hun bestaan kunnen geven. „Zonder dat ze het zelf beseffen, maken ze daarmee op het existentiële niveau –het niveau van de ziel– de balans op. Iets wat mensen blijkbaar zo belangrijk vinden, verdient een plek in de medische behandeling van mensen.”

Zeker in een geseculariseerde omgeving vraagt het van christenartsen wijsheid om de waarde van de ziel aan de orde te stellen, beseft Schaap-Jonker. „Je kunt niet zomaar tegen een patiënt zeggen: „Bekeer u en geloof het Evangelie.” Dat is ook niet je roeping als arts. Wel kun je laten merken dat je aandacht hebt voor de zingevingsdimensie. Mijn ervaring is dat dat soms vragen oproept, waardoor je meer van het christelijk geloof kunt delen. Ook als het niet zo ver komt, past het een christenarts de hele persoon achter de klacht of de ziekte van zijn patiënten te zien. Hij kan in ieder geval voor hen bidden.”

Zicht op de mens in al zijn dimensies is niet alleen goed voor het welbevinden van de patiënt, maar ook voor de motivatie van de medicus. „Juist dat geeft bezieling in het werk. De moderne geneeskunde verlaagt de arts te veel tot een ambachtsman die productie moet draaien. Momenteel zie je dat de wal het schip wat keert. In de palliatieve zorg is er een officiële richtlijn voor de spirituele zorg gekomen. Ik hoop dat die visie doorwerkt op andere terreinen van de geneeskunde. Waarbij ik wel de kanttekening wil maken dat zorg voor de ziel ook buiten de medische sector van belang is.”

Toerusting voor christenartsen

De Christian Medical Fellowship (CMF) houdt morgen in ’t Hoge Licht aan de Klaproos 2 in Driebergen de conferentie ”De ziel, medisch bekeken”. Orthopedisch chirurg dr. Adriaan K. Mostert vertelt in zijn lezing hoe hij als christenarts zijn patiënten ziet en benadert. Psychologe en theologe dr. Hanneke Schaap-Jonker, als godsdienstpsycholoog verbonden aan de faculteit godgeleerdheid en godsdienstwetenschap van de Rijksuniversiteit Groningen, belicht het belang van zorg voor de ziel in de geneeskunde. De conferentie begint om 10.00 uur. De Christian Medical Fellowship is een vereniging van artsen en studenten geneeskunde en tandheelkunde die vanuit een christelijke overtuiging vorm willen geven aan hun medisch denken en handelen.