„Leven met een verstoten moeder” en ”Speurtocht naar de verloren vader” zijn de twee gedeelten waarin Rost van Tonningens autobiografie uiteenvalt. Zijn moeder overleed in 2007, 92 jaar oud. Ebbe en zijn broers namen al jong afstand van haar gedachtegoed. Ook de wijze waarop ze werd bejegend, verdiende echter bepaald niet altijd een schoonheidsprijs, zo blijkt helder uit het boek.

Ebbe werd reisleider, leraar, kerkelijk coördinator, opbouwwerker en projectleider en vond zijn weg naar bestuursfuncties en politieke activiteiten. Hij is nu onafhankelijk raadslid in De Bilt. „Ik blijf werken tot mijn tachtigste”, is zijn voornemen, „omdat ik te veel jaren aan het verleden heb besteed.”

Het verleden dat nooit weg was, en dat hij daarom grondig onder ogen probeerde te zien. Toen Rost van Tonningen afstand nam van het gedachtegoed van zijn ouders verloor hij ook zijn moeder; zo ervoer hij het. „Bij het accepteren van mijn ouders heeft het schrijven van dit boek een belangrijke bijdrage geleverd. Ik begrijp nu beter waarom mijn ouders hebben gehandeld zoals zij deden. Dat is totaal iets anders dan het goedkeuren.”

Geloof in de Führer

De inzet voor de NSB was voor vader Rost van Tonningen niet een manier om hogerop te komen, zoals voor andere partijleden. Hij gaf er juist een loopbaan als vertegenwoordiger van de Volkerenbond, met goede vooruitzichten op een nog hogere functie, voor op.

Ebbe noemt het „heel bitter” dat zijn vader tot het laatst „in de integriteit en zuiverheid van Hitler geloofde”, er –naar een brief van zijn vader– vast van overtuigd was „dat wij den weg volgden die onze Godsgelovigheid ons toonde en dien wij gaan (…) tot daar waar de Führer ons heenvoert.”

Ebbe worstelde met de vraag hoe zijn vader werd tot de man die hij was. Hoe kon het dat die zich niet schuldig voelde?

Tegelijk keert Rost van Tonningen jr. zich tegen de zwart-witbeelden die de naoorlogse publieke opinie zo lang domineerden. Was het verschil tussen NSB’ers en andere Nederlanders wel altijd zo groot? Na jarenlang onderzoek plaatst Van Tonningen nogal wat vraagtekens bij de handelwijze van andere vooraanstaande vooroorlogse politici.

Tragiek

Zijn moeder bleef ervan overtuigd dat haar man in de Scheveningse gevangenis de dood in is gedreven. Als dat is gebeurd, waarom dan? Rost van Tonningen wist veel over de collaboratie van bedrijven en ambtenaren. Moest zijn mond daarom direct na de Bevrijding worden gesnoerd? En welke rol heeft prins Bernhard gespeeld in de dood van de NSB-voorman? Waarom is de documentatie over Van Tonningens overlijden zo lang achtergehouden? Puntsgewijs zet de auteur de resultaten van zijn speurtocht op een rij.

De tragiek van dit boek is dat het pijnlijk blootlegt hoe verschil in levensbeschouwing mensen van elkaar kan doen vervreemden. Tegelijk toont het hoe lastig het is om een objectief en compleet beeld van de historie te krijgen.

Boekgegevens

”In niemandsland. De vader verloren, de moeder verstoten”, Ebbe Rost van Tonningen; uitg. Balans, Amsterdam, 2012; ISBN 978 94 600 3300 1; 288 blz.; € 19,95.