Zeker, hij had zaken over het hoofd gezien. En zeker, hij had onderschat hoe een en ander in de praktijk zou uitpakken en in de samenleving ontvangen zou worden. Maar dat had niets te maken met het feit dat de formatie dit keer door een zo klein groepje van politici was gestart en afgerond, aldus Rutte.

Toch ligt het erg voor de hand om in de besloten wijze van formeren een van de oorzaken te zien waardoor met name Rutte een blinde vlek ontwikkelde voor het effect dat de inkomensafhankelijke premies en de hierdoor bewerkte nivellering op zijn eigen kiezers zouden hebben. Hoe groter immers het team van onderhandelaars, hoe groter de kans dat er iemand bij is die op zeker moment roept: „Zou dit nu wel verstandig zijn?”

Het is een van de grootste gevaren die politici bedreigen: dat ze te lang in een te kleine kring van gelijkgestemden verkeren, waardoor ze signalen van buitenaf gaan missen en een tunnelvisie ontwikkelen. Hiervan is bij de VVD ongetwijfeld sprake geweest.

Het was al voor de verkiezingen van 2010 dat de VVD-top een plan verzon om de electorale bedreiging van de kant van Wilders het hoofd te kunnen bieden. Het benadrukken en uitwerken van drie speerpunten zou moeten voorkomen, zo bedachten destijds de liberale kopstukken, dat de PVV de VVD in de toekomst voorbij zou streven. De VVD zou moeten gaan hameren op (1) begrotingsdiscipline, (2) veiligheid op straat, (3) het beperken van immigratie.

Die strategie heeft gewerkt. Zij bezorgde de partij van Rutte zowel in 2010 als in 2012 een prachtige verkiezingsoverwinning.

Het heeft er echter veel van weg dat de liberalen zich na 12 september 2012 te sterk in hun eenmaal gekozen strijdwijze hebben vastgebeten. Zo van: als we op genoemde drie punten in de formatieonderhandelingen nu maar voldoende binnenhalen, is het voor elkaar. Als we door het bezuinigen van 16 miljard euro en door een streng veiligheids- en immigratiebeleid een stempel kunnen zetten op het akkoord, kunnen we de PvdA wel wat andere puntjes gunnen.

Wat Rutte en Blok tot hun eigen schade vergaten, was dat VVD-kiezers één ding nog belangrijker vinden dan het glorieuze rijtje van drie: hun eigen portemonnee. En dat liberalen een beetje nivelleren niet erg vinden, maar dat elke verandering van regelgeving qua vormgeving wel logisch en qua uitwerking proportioneel moet zijn.

Dom? Misschien wel. Maar waar gewerkt wordt, worden nu eenmaal fouten gemaakt. Soms ook grote fouten. Écht dom zou het pas geweest zijn als Rutte (en Samsom) tot het einde toe koppig aan hun eigen plan hadden vastgehouden. Want voor politici geldt dezelfde volkswijsheid als voor gewone burgers: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.