Het staat maandag toch maar op het koninklijk bordes, binnen recordtijd in elkaar onderhandeld door twee jonge heren die een nieuwe generatie politici vertegenwoordigen. Ze hebben afstand genomen van een van de taaiste tradities uit de Nederlandse politiek: de gedachte dat het smeden van coalities uit plussen en minnen, compromis op compromis bestaat. De grote uitruil, dat is wat ze ervoor in de plaats hebben gesteld. Het resultaat is een pakket aan maatregelen (hoe we die verder ook beoordelen) die getuigen van een daadkrachtig voornemen om Nederland uit het financieel-economische slop te trekken.

Wat gaat er precies achter deze aanpak schuil? In de eerste plaats een enorm pragmatisme. Rutte is van de VVD, Diederik Samsom van de PvdA, maar beiden zijn sociaalliberaal. Een ideologie is voor hen iets uit het verleden, zoals 
de christelijke traditie voor veel CDA’ers een museumstuk is geworden, iets waar wij ”vandaan komen” en dat in het politieke heden niet meer al te ”geprononceerd” aan de orde mag komen.

Rutte en Samsom denken beiden dus in termen van no nonsense en efficiency, technocratisch. De overheid, de staat, beschikt over de knoppen waaraan bewindslieden kunnen draaien om veranderingen op gang te brengen. Wat we van de week hebben gezien, is het aantreden van paars III. Nederland is een sociaalliberale, seculiere eenpartijstaat geworden.

Schaalvergroting

Nu zou je nog kunnen zeggen dat die pragmatische houding prima is om op een zakelijke en nuchtere manier de financieel-economische problemen van de BV Nederland op te lossen. Voorbij alle taboes nu gewoon eens die hypotheekrenteaftrek aanpakken, bijvoorbeeld. Maar het probleem is dat Rutte en Samsom deze manier van denken vanuit een pragmatische, efficiënte overheid ook op de samenleving toepassen. Alsof ons land niet meer is dan een bv.

Dat blijkt bijvoorbeeld uit de voorstellen die in het regeerakkoord staan over de schaalvergroting en centralisering van provincies en gemeenten. Er mogen straks nog maar vijf provincies en niet meer dan honderd gemeenten zijn. Dat betekent onder andere dat elke gemeente ten minste 100.000 inwoners moet gaan tellen. Vanuit de sociaalliberale blauwdruk wordt hier een streep getrokken door het historisch gewordene. En trouwens ook door de democratie. De menselijke maat is volledig zoek, voor diversiteit is geen ruimte meer.

Gezin de dupe

Dat denken van bovenaf, vanuit de sociaalliberale, efficiënte staat, heeft nog andere vergaande consequenties. Het negeert volledig dat de basis van een samenleving bij de burgers ligt en bij de samenlevingsverbanden die zij met elkaar aangaan. Als gevolg daarvan is het gezin het kind van de rekening. Een opeenstapeling van maatregelen –minder kinderbijslag, schoolboeken voor eigen rekening, inkomensafhankelijke zorgpremie, introductie van een sociaal leenstelsel– zorgt ervoor dat gezinnen van hardwerkende ouders en hun kinderen in de komende jaren onevenredig hard worden aangepakt. Terwijl die gezinnen de ruggengraat van de samenleving vormen.

In Nederland hebben ouders het –grondwettelijk verankerde– recht om scholen te stichten die gebaseerd zijn op de eigen levensbeschouwing. Die ouders mogen van de leerkrachten loyaliteit aan de grondslag van hun school verwachten en eisen. Dat heeft consequenties voor de inhoud van hun lessen, de keuze van het studiemateriaal, en voor de levensstijl. Als die levensstijl –bijvoorbeeld in het geval van een homoseksuele leefwijze op christelijke scholen– in strijd is met waar de school voor staat, heeft het bestuur het recht en de plicht die leerkracht te ontslaan. In een recent voorstel van de Raad van State, het hoogste adviesorgaan van de regering, is nog eens uitgesproken dat er in dat geval geen sprake is van discriminatie omdat zo’n eis een „wezenlijk, legitiem en gerechtvaardigd beroepsvereiste vormt gezien de grondslag van de school en de houding van goede trouw en loyaliteit die nodig is voor de verwezenlijking van die grondslag.”

Maar daar heeft dit kabinet niets meer mee te maken, zoals de politiek ook eerdere adviezen van de Raad van State over verplichte homolessen en gewetensbezwaarde ambtenaren hautain aan de kant schoof. Scholen mogen homoleraren niet meer ontslaan, homolessen worden verplicht en de gewetensbezwaarde ambtenaar wordt in een sterfhuisconstructie weggestopt.

Hoogste gebod

Want bij gebrek aan een gemeenschappelijk verhaal, een ideologie of een moraal hebben sociaalliberalen één eerste en hoogste gebod overgehouden: de plicht tot non-discriminatie en het recht op zelfbeschikking. Daarom gaan bovengenoemde voorstellen als vanzelf gepaard met het creëren van ruimte voor koopzondagen, voor de keuze van mensen die levensmoe zijn voor de pil van Drion, embryoselectie en met de weigering de abortusgrens aan te passen.

Dit is ons nieuwe Nederland. Als ik me dat in een beeld probeer voor te stellen, moet ik altijd denken aan ”Het betoverde land achter de kleerkast” van C. S. Lewis. Dat land, Narnia, wordt geregeerd door de Witte Tovenares. Met haar toverstaf heeft ze ervoor gezorgd dat het altijd winter is in Narnia – „altijd winter, maar nooit kerstfeest.” Alleen het offer van de leeuw Aslan kon in Narnia de ban doorbreken.