België is een sprekend voorbeeld van voortdurende twisten tussen politieke leiders van de Vlamingen en van het Frans­talige gebied. Schotland gaat voor eind 2014 stemmen over onafhankelijkheid. Zo’n 46 procent van de Catalanen wil onafhankelijk van Spanje zijn. Niet zelden spelen bezuinigingssentimenten een belangrijke rol. Europese regeringsleiders zijn al jaren bezig de economische crisis te bestrijden en komen slechts moeizaam verder. Enerzijds verbinden forse bezuinigingen mensen met elkaar: we zijn lotgenoten. Anderzijds leiden ze tot grote verdeeldheid: Wie betaalt de pijn?

Het aanwijzen van een gemeenschappelijke zondebok verbindt en verdeelt Europa tegelijk. De term Grexit heeft zelfs een plekje in het Van Dale Woordenboek gekregen. De neurolanden hebben het niet zo met de zeurolanden. Het verder inleveren van eigen soevereiniteit ten gunste van Brussel, en dus meer Europa, ligt gevoelig. Door de nood geboren, is toch onmiskenbaar de lange mars voor meer Europa begonnen.

In pleidooien voor onafhankelijkheid wordt vaak een beroep gedaan op de eigen identiteit. Dat is interessant. Wat is dat eigenlijk, onze identiteit?

Prinses Máxima kreeg in 2007 iedereen over zich heen toen ze zei dat ”de” Nederlander niet bestaat. Toch is dat niet zo’n wonderlijke constatering. Gemeenschappelijke kenmerken zijn moeilijk te vinden in onze waarden en normen. We zijn een land van stemmingen geworden in plaats van stromingen. Alles moet ”fun, cool, true and now” zijn. Langetermijnvraagstukken, evenwichtige belangenafwegingen lenen zich niet voor Twitterberichten. Bezinning en dialoog vragen rust en ruimte voor nuancering.

De jonge generatie van vandaag staat voor andere uitdagingen dan vroeger. Niet op Facebook meedoen, betekent bijna jezelf uitsluiten. Je hoort dan niet bij de groep. Daar is moed voor nodig. Het beeld van de buitenwereld is ingrijpend veranderd. De tv werd in de bevindelijk gereformeerde traditie vanouds geweerd, maar de moderne media hebben dit medium allang ingehaald. Internet en de sociale media beïnvloeden op velerlei manieren ons denken en doen. Moderne muziek en literatuur grijpen dieper in dan we ons vaak realiseren. Een denk- of doetank kan helpen ons hier bewuster van te maken.

De zoektocht naar onze identiteit gaat ondertussen in Nederland en Europa door. Een boeiende publicatie hierover verscheen onlangs van de hand van de Belgische hoogleraar Paul Verhaeghe. Hij betoogt dat ieder mens twee tegenovergestelde neigingen in zich heeft: verlatingsangst, hij noemt dit de oudste angst, en de drang naar autonomie.

Onze identiteit is steeds een spanningsveld tussen beide. We willen behoren bij de ander en de groep, maar we nemen er tegelijkertijd ook afstand van. Bij identificatie spiegelen we ons aan de buitenwereld, aan personen (identificatiefiguren) of aan een gemeenschap van mensen. Om onszelf te ontdekken moeten we bij de ander te rade gaan.

Behoud van identiteit staat in onze gezindte hoog op de agenda. Onze belijdenisgeschriften vormen een wezenlijk onderdeel waarin we ‘onze’ identiteit vertolkt zien. Ze zijn ontstaan in een tijd waarin een weerwoord nodig was tegen dwalingen en onderdrukkingen, ze voorzagen in de behoefte aan onderwijs. Dat is vandaag niet minder nodig. We hebben houvast nodig, ideologische ankers.

In de nog steeds lezenswaardige analyse over de wijze koopman door de eeuwen heen, van de hand van Geert Mak uit 2004, draait het om eenzaamheid, moed en vertrouwen. Het vertrouwen in Europa is zeer gering. Een Chinees gezegde luidt: „De keizer woont ver en de bergen zijn hoog.” Vooralsnog is Europa als een keizer ver weg, wiens identiteit een groot vraagteken is. Dichter bij huis: De spiegel van Gods wet leert ons meer.

De auteur is werkzaam als directeur van het bestuursbureau van het bedrijfstakpensioenfonds voor de bouwnijverheid. Deze bijdrage is geschreven op persoonlijke titel.

Reageren? nietbijbroodalleen@refdag.nl