Was de polder weg dan?

Dat kun je wel stellen. Een van de twee sociale partners (werkgevers en vakbonden) hing het afgelopen jaar in de touwen. De vakbeweging was door een geïmplodeerd FNV –verreweg de grootste bond– zó murw geslagen dat hardop de vraag klonk of het ooit weer goed zou komen met het overlegmodel.

Wat ging er mis met het FNV?

De vakbond raakte vorig jaar hevig verdeeld toen oud-voorzitter Jongerius een pensioenakkoord sloot met kabinet en werkgevers. De interne ruzie leidde tot het vertrek van Jongerius en tot voorstellen voor een nieuwe structuur van de vakcentrale, waarin de leden meer zeggenschap zouden krijgen ten koste van het ‘polderoverleg’ met werkgevers en Den Haag. Daarmee moest de opgelaaide machtsstrijd tussen de verschillende aangesloten bonden (Bondgenoten, Abvakabo) worden beslecht.

Maar nu is het FNV dus weer springlevend?

Die schijn werd gisteren wel gewekt. Het kan verkeren. In 2009 was de relatie tussen FNV en werkgevers nog zó bekoeld dat Jongerius hen als „tuig van de richel” betitelde. En nog geen twee maanden terug weigerde Heerts nog in te gaan op een oproep van Wientjes (VNO-NCW) om een sociaal akkoord te sluiten. „Wientjes denkt dat wij er als vakbeweging nog zijn. Maar dat is een misverstand. We zijn er voor een belangrijk deel niet meer”, zei Heerts toen. Gisteren toonde hij zich van zijn minder neerslachtige kant. Die omslag begon al met een oproep van Heerts vorige maand aan VVD en PvdA om met de bonden en de werkgevers te werken aan een „sociale agenda” met afspraken over arbeidsmarkt, zorg en woningmarkt.

Vanwaar die gewijzigde toon?

Een belangbelangrijk verschil tussen toen en nu is 12 september. Op die dag herrees de PvdA als een feniks uit haar as door –wat enkele weken daarvoor nog ondenkbaar leek– een forse verkiezingswinst te boeken en onmisbaar te worden als coalitiepartner. Als natuurlijke bondgenoot van de sociaaldemocraten veranderde daardoor ook de positie van de FNV in één klap enorm.

Tijdens het kabinet-Rutte I was hun inbreng praktisch uitgespeeld. VVD, CDA, gedoogpartner PVV en stille steunpartij SGP hebben van nature niet heel erg veel met het instituut vakbond. Klopten in het verleden de werkgevers en de bonden eigenlijk altijd samen aan in Den Haag; de afgelopen jaren wisten de werkgevers op eigen houtje hun weg naar het Torentje wel te vinden: naar de regeringsploeg die wel betiteld is als een ”werkgeverskabinet”.

Maar is de polder nu écht terug van weggeweest?

Het kán. Immers, het beroemde akkoord van Wassenaar werd ook gesloten kort nadat de polder in een diepe crisis had verkeerd. Maar hier lijkt een hoop wensdenken bij. Zowel werkgevers als het kabinet in wording hebben er baat bij wanneer het polderoverleg wordt hervat en de stabiliteit in de onderlinge verhoudingen terugkeert.

Juist nu er de komende jaren grote hervormingen op stapel staan op het gebied van pensioenen, de arbeidsmarkt en de zorg is geen van die partijen gebaat bij onrust en een activistische vakbeweging, die in plaats van de gematigde PvdA-lijn steeds meer die van de radicalere SP gaat vertolken. Op veel terreinen is voor de uitvoering van beleid bovendien een actieve opstelling van de bonden vereist.

De vraag is alleen wat men in de huidige polder precies aan de FNV heeft. Er is lang gesteggeld over hoe het verder moest met de FNV en dat heeft zijn weerslag gehad op de organisatie. De diepe crisis bij de bond is bepaald nog niet opgelost. Daarmee lijkt eerder Heerts zich aan de haren van ”de polder” omhoog te trekken, dan dat de polder nu herrijst door het wederopstaan van de FNV.

De uitgebleven verkiezingswinst van de SP stelt de bond enerzijds in staat om een compromisgezinde houding aan te nemen tegenover het kabinet. Anderzijds is het maar de vraag of de bond er klaar voor is om écht pijnlijke maatregelen te steunen. Onduidelijk is immers nog steeds namens welke FNV-leden Heerts precies spreekt: de activisten of de gematigden.