Commentaar: Excuses aanbieden na rapport-Samson zou overheid niet misstaan
„Zo heeft het dus kunnen gebeuren.” Dat zal de verzuchting zijn geweest van veel ervaringsdeskundigen, na het lezen van het maandag gepresenteerde eindrapport van de commissie-Samson die het seksueel misbruik en de achtergronden ervan in de jeugdzorg tussen 1945 en 2010 onderzocht. Gezinsvervangende tehuizen en andere instellingen voor jeugdzorg vormen een setting waarin „het risico op seksueel misbruik relatief hoog is en het risico op ontdekking en represailles voor de daders laag”, constateert de commissie. Deze analyse is voor de hele onderzochte periode van kracht.
Concreet doelt de commissie op het in groepen plaatsen van kinderen (jongens én meisjes) van wie een relatief groot aantal al een verleden van seksueel misbruik dan wel seksueel afwijkend gedrag achter zich heeft in instellingen. Wat dat in de praktijk betekent, vat de commissie met veel realiteitsbesef samen: „Waar jongeren, veelal van beide seksen, dagelijks met elkaar verkeren, is seksualiteit voortdurend in the air.”
Als een veiligheidsbarrière om deze kinderen heen, staat het personeel van jeugdzorginstellingen. Maar, zegt Samson, zij zijn veelal jong, onervaren en, erger nog, worden in hun veeleisende baan vaak slecht bijgeschoold en begeleid. Seksuele ontwikkeling, normen voor seksueel gedrag en seksueel misbruik zijn issues die op de werkagenda van professionals goeddeels ontbreken. Kortom, kwetsbare jongeren die stuurloos arriveren in instellingen worden onvoldoende bijgestuurd en begeleid en dus, zo vat het rapport het wederom treffend samen: „Hoe minder open de sfeer in een groep is ten aanzien van seksualiteit, hoe groter de kans dat seksueel misbruik zich in de schaduw manifesteert.”
Hoe een dergelijke risicovolle situatie vele decennia lang, namelijk vanaf 1945, heeft kunnen voortduren? Het duidelijkst is Samson daarover in het voorwoord: „Het grote aantal zelfstandige instellingen dat zonder centrale regie of eindverantwoordelijkheid opereert in een zo cruciale sector heeft mij verbaasd.” Samson bedoelt: Of instellingen aan risicobeheersing deden en doen, was en is een toevalstreffer. Goede voorbeelden zijn er zeker, maar de overheid rekent instellingen er niet op af.
Omdat het de rijksoverheid is, die deze vrijblijvendheid in stand heeft gehouden, krijgt zij uiteindelijk de volle laag. „Het ministerie van VWS heeft zijn eigen bijzondere verantwoordelijkheid gedelegeerd zonder vooraf heldere eindtermen te formuleren”, concludeert Samson. „Evenmin is voorzien in een toereikende, onafhankelijke controle op het naar behoren nakomen van die verantwoordelijkheid.”
Als een kind in een instelling wordt geplaatst, gebeurt dat op gezag van justitie. In feite zegt de overheid op dat moment tegen ouders: „U doet het niet goed, wij kunnen het beter”, merkte hoogleraar pedagogiek Hermanns vandaag terecht op. Die pretentie heeft de overheid, zo is Samsons boodschap, duidelijk niet waar kunnen maken. Alsnog excuses maken aan de misbruikslachtoffers, net zoals Jeugdzorg Nederland dat maandag deed, zou de overheid om die reden niet misstaan.
