Van Wezel heeft veel onderzoek gedaan en zijn roman is gebaseerd op historische feiten. In het jaar 1585 vond in Goedereede een heksenproces plaats, waarvan Nynke Dimmensdochter het slachtoffer werd. Ze werd schuldig bevonden aan hekserij en heulen met de duivel. Een gruwelijke dood was het gevolg. De spanning of het proces een gevolg was van volkse bijgelovigheid of dat er sprake was van een reële verdenking blijft duren tot aan de laatste bladzijde.

Lenert woont met zijn zussen Neele en Nynke op een boerderij, net buiten Goedereede. Hun vader en moeder zijn al langere tijd gestorven. Lenert is een jongetje dat ”in kleuren ruikt” en zijn omgeving op een bijzondere manier waarneemt. Hij is sterk gehecht aan zijn zussen en is ontzet als zijn oudste zus, Neele, op een dag vertrekt omdat ze trouwt met Jacob. Nynke belooft altijd bij hem te blijven, maar angst verlaat hem vanaf die dag niet.

De natuur speelt een grote rol en lijkt bijna persoonlijk aanwezig te zijn. Het bos naast de boerderij, door de buurt het duivelsbos genoemd, heeft een sinistere uitstraling. Kruiden en geneeskrachtige planten vervullen een belangrijke functie in het dagelijks leven. Nynke wordt vaak geraadpleegd bij ziekte van mens en dier in het dorp en wordt om haar vaardig­heden geëerd en gevreesd.

Als Lenert op een dag uit wanhoop het bos in vlucht, ziet hij Nynke zingend en in cirkels om een boom lopend kruiden verzamelen. Haar gedrag roept vragen bij hem op. Angst voor zonde en oordeel is reëel aanwezig. Zelfs al draagt Nynke hem op altijd te bidden, zijn Weesgegroetjes op te zeggen, vergeving te vragen tijdens de biecht en bij gevaar het kruisje om zijn nek vast te houden, angst blijft de basis van zijn bestaan.

Ook de aanwezigheid van de man van Nynke, Job, doet Lenerts positie wankelen. Hij voelt zich afgewezen. Om de situatie de baas te blijven, neemt hij zijn toevlucht tot een door hem gestolen duivelsbeeldje.

Door schrijfonderwijs in het klooster kan Lenert een hogere positie op de maatschappelijke ladder bereiken. Hij wordt assistent van de stadsschrijver. Zijn roem stijgt als hij in Delft een opleiding kan volgen om zich verder in dit vak te bekwamen. Toch keert hij terug naar Goede­reede omdat Marieke daar woont, zijn toekomstige vrouw. Neele en Nynke waarschuwen hem voor Marieke vanwege haar reputatie en statusgevoeligheid. Hoewel Lenerts voorgevoel dezelfde kant op wijst, geven zijn lustgevoelens de doorslag. De familieverhoudingen worden verstoord, Marieke bestempelt zijn zussen vanaf de eerste dag als heksen. De onrust in Lenert, soms aangewakkerd door het duivelsbeeldje, blijft latent aanwezig.

De schrijver is in staat de historische context van het verhaal te laten herleven. Willem van Oranje, Filips II, Egmond en Hoorne en de Beeldenstorm trekken aan de lezer voorbij. Politieke kleur en positie lijken veelal bepalend te zijn geweest voor de overgang van individuele personen naar het protestantisme. De verwarring moet voor veel mensen groot zijn geweest. Dat wat de basis van je leven vormde, bleek ineens verworpen te moeten worden.

Intussen neemt de armoede in Goedereede toe. Het is de inwoners een doorn in het oog dat Nynke in staat is een bloeiend boerenbedrijf te voeren. Afgunst en jaloezie zorgen ervoor dat de dorpsbewoners haar met argusogen bekijken. Ze is een sterke vrouw die mensen met haar ogen en woorden de baas kan. Haar krachten worden in de ogen van de bevolking magische krachten, terwijl Lenert te zwak blijkt te zijn om positie te kiezen.

Het heksenproces heeft in tegenwoordigheid van hem, als schrijver, plaats. Nynkes kracht is bijzonder. Tegen Lenert zegt ze dat ze rust heeft gevonden bij Christus.

”Nynke” is een mooie roman. De thematiek is aansprekend. De hoofdpersonen Lenert en Nynke boeien uitermate. Hoe komt het dat twee personen uit één gezin zo verschillend van karakter zijn? De een zo sterk, de ander zo besluite­loos. Naast Lenert en Nynke is Marieke een tamelijk voorspelbaar type vrouw dat clichématige uitspraken doet. Bij haar ontbreekt die sterke karaktertekening.

Wat me vooral heeft beziggehouden, is de grens tussen magie aan de ene kant en menselijke kennis en logische wetenschap aan de andere kant. In hoeverre is er sprake van contact met de bovenaardse wereld bij Nynke en Lenert? Hebben Nynke en Lenert een sterk ontwikkelde kennis van de natuur en natuurmachten, of begeven ze zich in de occulte wereld? Bepaalde rituelen van Nynke en de omgang met het gestolen beeldje door Lenert lijken de laatste kant op te wijzen. Wat gebeurt er als een mens zich openstelt voor de geestenwereld? Wanneer wordt iemand in bezit genomen door verkeerde krachten? De grens in de roman is een heel scherpe, die vragen oproept.

”Nynke” is goed geschreven, sterk en beklemmend tot aan het eind. Heksenprocessen vormen een zwarte bladzijde in de Nederlandse historie. Massahysterie, gebaseerd op menselijk onbegrip en falen, ligt aan de basis hiervan. Ook het protestantisme bracht hier (aanvankelijk) geen wending in. Het boek maakt indruk. De schrijver geeft niet op alles een antwoord; de lezer moet denken. En overdenken.

Boekgegevens

”Nynke”, Leendert van Wezel; uitg. Mozaïek, Zoetermeer, 2012; ISBN 978 90 2399 414 5; 410 blz.; € 19,90.