Het is een herinnering aan hun opa, die op zijn Limburgse onderduikadres een Amerikaanse tank zag verschijnen en dolgelukkig naar buiten stormde en schreeuwde: „I am a Jew!” Ondertussen is van de huidige dragers van de naam Vuijsje niet meer iedereen Joods. Over die bonte familie, háár familie, schreef journaliste Marja Vuijsje een fascinerend boek.

Bont is de familie Vuijsje zeker. Neem alleen maar bestseller-auteur Robert Vuijsje, socioloog Herman Vuijsje, dichteres Hagar Peeters en de directeur van Joods Maatschappelijk Werk, Hans Vuijsje. Het kost je weinig moeite om je voor te stellen dat op familiefeestjes de hele politiek en cultuur de revue passeert. En dan hebben we het nog niet eens over de Israëlische tak van de familie.

Met ”Ons kamp” heeft Marja Vuijsje –eerder werkzaam bij het feministische tijdschrift Opzij– een familiegeschiedenis geschreven die leest als een trein, vol liefde voor haar familieleden, maar tegelijkertijd ook met de nodige kritische afstand. Zij laat zien hoe vier zoons van Isaac Vuijsje en Schoontje van Beetz, die zelf in Sobibor met een dochter en zoon werden vermoord, na de oorlog hun leven opbouwen – tot op de huidige generatie.

Het is vooral ook zo’n mooi boek geworden, door de knappe manier waarop de auteur het wel en wee van de Vuijsjes weet te verbinden aan de naoorlogse geschiedenis van Nederland en van de Nederlandse Joden. Ze doet dat door niet zozeer de nadruk te leggen op waar de Vuijsjes nu zo uitzonderlijk, begaafd en succesvol in zijn – maar juist door de Vuijsjes te presenteren als een dwarsdoorsnede van Joods Amsterdam na 1945. Het gaat over de omgang met de Shoah, de impact van Israël, de trek van Amsterdamse Joden naar Amstelveen, de reizen voor overlevenden en hun nakomelingen naar Auschwitz. Stuk voor stuk herkenbaar voor willekeurig welke andere Joodse familie.

Ondertussen zijn de Vuijsjes inmiddels een ”min of meer Joodse familie” geworden. Want de vooroorlogse erfenis van Isaac en Schoontje pakte bij de vier broers heel verschillend uit. Het gezin stamde uit een van de meest Joodse buurten van vooroorlogs Amsterdam, de Transvaalbuurt. Daar woonden vooral sociaaldemocratische families, Jodendom was meer cultuur dan religie voor velen van hen. Zo ook de Vuijsjes. Na de oorlog –waarin de broers onderduik en kampen overleven– Ontwikkelt ieder zich geheel verschillend van de anderen. Een deel van de familie gaat op het sociaaldemocratische spoor verder, huwt gemengd en is actief in de ‘linkse kerk’. Een ander deel kiest voor de Joodse erfenis, leeft traditioneel en zet zich in voor het Joodse gemeenschapsleven.

Die verschillende sporen brengen de nodige discussie in de familie teweeg. Illustratief zijn de debatten over de kerstboom. Mag die nu wel of niet in de decembermaand naar binnen worden gehaald? Is het een christelijk symbool, of eigenlijk onschuldige gezelligheid? Voor sommige Vuijsjes, hoe seculier ook, was de kerstboom volkomen taboe, bij anderen verscheen hij in de kamer en werden chanoeka- en kerstliedjes vrolijk door elkaar gezongen. Een derde kwam met z’n niet-Joodse vrouw overeen om het ene jaar wel en het andere geen boom te nemen.

Maar wat al die familieleden samenbindt, ook nu inmiddels de vierde generatie zich aandient, is een blijvend maatschappelijk engagement en de wil om ergens, op een of andere manier, iets met de Joodse erfenis van Isaac en Schoontje te doen. Vuijsjes boek, doortinteld van liefde en betrokkenheid op haar ”min of meer Joodse familie”, is daar een sprekend getuigenis van.

Boekgegevens

”Ons kamp”, Marja Vuijsje; uitg. Atlas, Amsterdam/Antwerpen, 2012; ISBN 978 90 450 1617 7; 336 blz.; € 29,95.